BİRİNCİ BÖLÜM

İşletme ticari faaliyetiyle ilgili olan ancak bir ticari muamele sonucu doğmayan alacaklar diğer alacak olarak nitelendirilir ve bilançoda dönen veya duran varlıklar içinde bu ad altında gösterilir. İşletmelerin tüm işlemleri ticaridir. Ticari alacak ile diğer alacak arasındaki en önemli fark bir ticari muamele sonucu doğmuş olmaktır. Diğer alacaklar ticari bir muamele sonucu doğmazlar.

Diğer işletme alacakları Tekdüzen Hesap Planında da belirtildiği üzere aşağıdaki alacak unsurlarından oluşur. THP uyarınca diğer alacaklarda ayırım borçlu kişi veya kuruluş bazında yapılmıştır. Ticari alacaklarda ise ayırım alacak türüne göre yapılmıştı.

Diğer işletme alacaklarının envanteri yukarıda açıklanan ticari alacak envanteri gibidir. Envanter işleminde kaydi ve fiili mevcutlar karşı işletmelerle mutabakat da sağlanarak tespit edilir, envanter farklılıkları fiili envanter sonucuna göre düzeltilir. Değerleme günü itibariyle nedeni tespit edilemeyen kaydi envanter farklılıkları geçici olarak 197 veya 397 no.lu hesaplara kaydolunur. Envanter işleminde dönemsel faiz tahakkukları ve vadeler bazında ayırım[1] (kısa vadeli alacaklara aktarma) yapılır.

Diğer alacak grubu içinde bulunan alacaklar dönem sonunda reeskont işlemine tabi tutulabilir. Mali kazancın tespiti açısından da kabul edilen reeskont giderleri ticari alacakları değerleme bölümünde yapılan açıklamalar doğrultusunda tespit edilmelidir. KKEG niteliğindeki reeskont giderinin mali kazancın tespitinde ticari kazanca eklenmesi, izleyen yılda da tam tersi işlem yapılması gerektiği unutulmamalıdır.

Ortaklardan alacakların bir ticari işlem sonucunda oluşan kısmı bilançonun ticari alacakları içinde gösterilir ve orada değerlenir. Ortaklardan alacakların ticari işlemden doğmamış olan kısmı diğer alacaklar içinde gösterilir ve değerlenir.

Ortaklardan alacakların değerlemesinde ticari alacak değerleme ölçüleri kullanılır. Alacaklar mukayyet bedeli ile değerlenir. Döviz cinsinden alacakların dönem sonu değerlemesinde mukayyet bedeli, Maliye Bakanlığı’nca yayımlanan döviz alış kuruna göre yapılacak kur değerlemesi sonucuna göre düzeltilir. Kur değerlemesinde lehte oluşan kur farkları 646 no.lu, aleyhte oluşan kur farkları da 656 no.lu gelir tablosu hesaplarına kaydolunur.

Ortaklardan alacaklar da şüpheli alacak ve değersiz alacak işlemine konu edilir. Ancak ortaklardan alacağın şüphelilik durumunun tespitinde işletmedeki sermaye payı da dikkate alınmalıdır. İşletmedeki sermaye payı tutarı kadar alacak kısmının tahsilinin şüpheli olduğu kabul edilmez.[2] Bu tutarı aşan alacak kısmı için ancak şüphelilik veya değersizlikten söz edilebilir.

Tahsili şüpheli hale gelen alacak kısmı şüpheli alacak kalemi içinde gösterilir ve orada değerlenir. Bu alacaklar, ticari işlemden doğmadıkları için şüpheli alacak ve değersiz alacak uygulaması, mali kârın tespitinde dikkate alınmaz. Ortaklardan alacaklar işletmeden çekişi ifade ediyorsa alacak tutarı, işletmeden çekilen kıymetin emsal bedelle değerlenmesi sonucu bulunacaktır.

Ortaklardan alacakların örtülü sermaye ve transfer fiyatlandırması yoluyla örtülü kazanç dağıtımı[3] açısından da değerlendirilmesi gerekmektedir.

Örneğin bir işletmenin, ortaklığı olan bir başka işletmeden finansal amaçla verdiği 10.000 TL tutarında alacağı mevcuttur. İşletme söz konusu alacak için 2008 yılı sonunda, verilen finansman hizmeti karşılığı ortağına 1.500 TL+KDV tutarda fatura düzenlemiş, ortak da fatura KDV’sini peşin ödemiştir.

Bu alacak dönem sonunda mukayyet bedelle değerlenecek, dönemsel faiz tahakkuku da söz konusu mukayyet bedele eklenecektir.

––––––––––––– 31.12.2008 ––––––––––––

––––––––––––––––– / –––––––––––––––––

İşletmenin, sermayesinin %10 ile %50 arasında bir payına sahip olduğu işletmelerden olan ve ticari işlem sonucu doğmamış bulunan alacakları bu kalem içinde gösterilir ve değerlenir.

İştiraklerden alacakların envanter ve değerlemesi ortaklardan alacaklarla aynıdır. Alacaklar mukayyet bedeli ile değerlenir. Döviz cinsinden alacakların dönem sonu değerlemesinde mukayyet bedeli, Maliye Bakanlığı’nca yayımlanan döviz alış kuruna göre yapılacak kur değerlemesi sonucuna göre düzeltilir.

İşletmenin, sermayesinin %50’sinden fazlasına sahip olduğu işletmelerden olan ve bir ticari işlem sonucu doğmamış bulunan alacakları bu kalem içinde gösterilir ve değerlenir.

Bağlı ortaklıklardan alacakların envanter ve değerlemesi ortaklardan alacaklarla aynıdır. Alacaklar mukayyet bedeli ile değerlenir. Döviz cinsinden alacakların dönem sonu değerlemesinde mukayyet bedeli, Maliye Bakanlığı’nca yayımlanan döviz alış kuru ile yapılacak kur değerlemesi sonucuna göre düzeltilir.

Örneğin bir işletmenin bağlı ortaklık A işletmesinden 5.000 $ tutarında alacağı bulunmaktadır ve bu alacağı için dönem sonunda Merkez Bankası kuruna göre 300 TL lehte kur farkı hesaplanmıştır. Bu değerleme işlemi şu şekilde kaydedilecektir.

––––––––––––– 31.12.2008 ––––––––––––

––––––––––––––––– / –––––––––––––––––

Personelden alacaklar vadelerine göre bilançonun (135, 235 no.lu hesaplar) bu kalemi içinde gösterilir ve değerlenir. Personelden alacaklar mukayyet bedeli ile değerlenir. Döviz cinsinden alacakların dönem sonu değerlemesinde mukayyet bedeli, Maliye Bakanlığı’nca yayımlanan döviz alış kuru ile yapılacak kur değerlemesine göre düzeltilir. Kur değerlemesinde lehte oluşan kur farkları 646 no.lu, aleyhte oluşan kur farkları da 656 no.lu gelir tablosu hesaplarına kaydolunur.

İşletmenin ticari işlemleri sonucu doğmamış olan ve ortaklar, iştirakler, bağlı ortaklıklar, personel dışında kalan kişi ve kurumlardan olan alacaklar, vadelerine göre bilançoda bu kalem içinde gösterilir ve değerlenir. Bu alacaklar da mukayyet bedeli ile değerlenir. Döviz cinsinden alacakların dönem sonu değerlemesinde mukayyet bedeli, Maliye Bakanlığı’nca yayımlanan döviz alış kuruna göre yapılacak kur değerlemesine göre düzeltilir. Kur değerlemesinde lehte oluşan kur farkları 646 no.lu, aleyhte oluşan kur farkları da 656 no.lu gelir tablosu hesaplarına kaydolunur.

Diğer işletme alacaklarından tahsili şüpheli hale gelenler bilançoda bu kalem içinde gösterilir ve değerlenir. Şüpheli alacaklar (karşılık ayrılmak suretiyle) tasarruf değeri ile değerlenir. Şüpheli alacaklar ve değerlemesi konusunda açıklama ticari alacaklara ilişkin bölümde yer almaktadır.

[1] Cari hesaplarda hesap bakiyesine ve vadeye göre işlem yapılır.

[2] Ortağın işletmedeki sermaye payı, ortaklardan alacak için bir nevi teminat olarak değerlendirilir.

[3] Bu konuda açıklama diğer borçlara ilişkin bölümde yapılmıştır.