IX- DÖNEMSEL AYIRIMLAR (AKTİF GEÇİCİ KALEMLER)

Tahakkuk esası ve dönemsellik ilkesi gereği işletme cari dönem kazancının tespitinde dikkate alınması gereken gelir tahakkukları ile cari dönemde ödenmekle birlikte gelecek dönemleri ilgilendiren (cari dönemde gider veya maliyet yazılmayan) gider unsurları vadeleri bazında ayırım da yapılmak suretiyle bilanço aktifine kaydolunur. Bu tür varlıklar taahhüt işi maliyetlerinde olduğu gibi işletme için gerçek bir varlığı ifade etmez. Ancak kayıt tekniği ve dönemsellik ilkesi gereği bilançonun varlık kalemleri içinde gösterilir.

A- GELECEK DÖNEME İLİŞKİN GİDERLER

Dönemsellik ilkesi, her dönemin faaliyet sonuçlarının diğer dönemlerden bağımsız olarak tespit edilmesini, gelir ve giderlerin tahakkuk esasına göre muhasebeleştirilmesini, hasılat, gelir ve karların aynı döneme ait gider ve maliyetlerle karşılaştırılmasını gerektirir.

Hasılatın ve giderlerin hangi döneme ait olduğunun belirlenmesinde ödeme ve tahsilat önem arz etmemekte olup, bu belirleme tahakkuk esasına göre yapılacaktır. VUK’un 283. maddesinden hareketle, içinde bulunulan dönemde ödenen ancak gelecek yıllara ait olan giderler, mukayyet değerleriyle aktifleştirilmek suretiyle ilgili oldukları yılda gider kaydedilecektir.

THP’da gelecek dönemlere ait olarak peşin ödenmiş giderler için 18 (kısa vadeli) ve 28 (uzun vadeli) olmak üzere iki hesap grubu öngörülmüştür. Dönem sonu envanterinde dönemsel ayırımlar kontrol edilerek gerekli aktarmalar yapılır.

Gelecek yıllara ait giderler nedeniyle yüklenilen KDV, giderin yapıldığı dönemde indirim konusu yapılır. Bu giderlerin en belirgin olanları kira giderleri ve sigorta giderleridir. Kira giderlerinde dönemsel ayırım ay bazında, sigorta giderlerinde gün bazında yapılır. Bu ayırım giderin oluştuğu anda yapılabileceği gibi dönem sonu itibariyle de yapılabilir. Bu aktifler mukayyet bedeli ile değerlenir.

Örneğin, bir işletmenin, binek otosu bir yıllık kasko sigorta bedeli olarak 12.11.2018 tarihinde 1.168 TL prim ödendiğini kabul edelim. İşletme dönemsel ayırımı gider tarihinde yapmıştır. Muhasebe kaydı şöyle olacaktır (Vergiler ihmal edilecektir):

 

Cari dönem gideri: [(1.168 /365) x 50 gün=] 160 TL

–––––––––––––  12.11.2018 ––––––––––––

770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ 160

180 GELECEK AYLARA AİT GİDERLER 1.008

100 KASA                                             1.168

Açıklama: Sigorta gideri kaydı

––––––––––––––––––  /  ––––––––––––––

Dönemsel ayırımının dönem sonunda yapılması halinde; giderin tamamı ilk kayıtla cari dönem giderleri arasına kaydedilecek ve yılsonunda ise aşağıdaki kayıt yapılacaktır.

–––––––––––––  31.12.2018 ––––––––––––

180 GELECEK AYLARA AİT GİDERLER 1.008

770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ   1.008

Açıklama: Sigorta gideri dönemsel aktarma kaydı

––––––––––––––––––  /  ––––––––––––––

B- GELİR TAHAKKUKLARI

VUK’un 283. maddesine göre, cari hesap dönemine ait olup, henüz tahsil edilmemiş olan hasılat, dönem kazancının tespitinde dikkate alınmak üzere mukayyet değerleri üzerinden aktifleştirilir. Vadeli mevduatlara ilişkin[1] faizler gibi bu dönemde başlayıp gelecek döneme devreden ya da faturası gelecek yıllarda kesilecek süreklilik arz eden hizmetlerin gelirlerinin bir kısmı içinde bulunulan döneme ait olmasına karşın, bu tür faiz ve gelirlerin nakden veya hesaben tahsili gelecek dönemlerde yapılır.

Dönemsellik ilkesi gereği bu tür gelirlerin içinde bulunulan döneme isabet eden kısımlarının cari dönemin gelir hesaplarına intikal ettirilmesi gerekmektedir. 

THP’de içinde bulunulan döneme ait olup tahsili veya ilgili adına kesin borç kaydı gelecek dönemlerde yapılacak gelirlerin izlenmesi için 181 ve 281 no.lu hesaplar belirlenmiştir. Bilançoda bu kaleme kaydolunacak gelir tahakkukları mukayyet bedeli ile değerlenecektir. Döviz cinsinden gelirlere ilişkin gelir tahakkuklarının mukayyet bedeli dönem sonu itibariyle yapılacak kur değerlemesi sonucuna göre düzeltilmelidir.

Muhasebenin dönemsellik ilkesi gereği olarak tahakkuk ettirilen gelirlerin bir bölümü, mali kâr yönünden elde edilmiş sayılmaz. Örneğin alış bedeli ile değerlenmesi gereken menkul kıymetler için tahakkuk ettirilen gelirler. Bu tür gelirlerin dönem mali kazancının tespitinde beyanname üzerinde ticari kazançtan düşülmesi gerekmektedir.

Ciro Primleri

Ciro primleri genellikle yılsonu itibariyle hesaplanmakta ve takip eden yılın ilk aylarında kesinlik kazanarak belgelendirilmektedir.

Kapanan hesap döneminde alınan mal miktarı veya tutarına göre hesaplanan ve takip eden yılın tarihini taşıyan belgelerle tevsik olunan ciro primlerinde, belgeleme izleyen yılda olmakla beraber elde eden yönünden hasılat, sağlayan yönünden gider kapanan yıla aittir ve dönemsellik ilkesi gereği ait oldukları yılda gelir ve gider olarak dikkate alınmalıdır.

THP açısından; elde eden yönünden 181 no.lu Gelir Tahakkukları Hesabına borç, 602 no.lu Diğer Gelirler Hesabına alacak kaydı; sağlayan yönünden ise 611 no.lu Satış İskontoları Hesabına borç, 381 Gider Tahakkukları Hesabına alacak kaydı yapılmalı ve takip eden yılda düzenlenen belgelerle tahakkuk hesapları kapatılmalıdır.[2]

Örneğin A işletmesi 30.12.2018 tarihinde müşterisi B işletmesine 8.000 TL ciro primi tahakkuk ettirdiğini bildirmiş ve karşılığında ciro primi faturası düzenlenmesini talep etmiştir. B işletmesi de faturayı 15.1.2019 tarihinde düzenlemiştir. Bu işleme ilişkin muhasebe kaydı şöyle olacaktır. (KDV oranı %18 olup peşin ödenmiştir)

Hesaplanacak KDV; 8.000 x 0,18= 1.440 TL

A İşletmesi Kaydı:

–––––––––––––  30.12.2018 ––––––––––––

611 SATIŞ İSKONTOLARI    8.000

381 GİDER TAHAKKUKLARI            8.000

Açıklama: Ciro primi tahakkuku

–––––––––––––  15.01.2019 ––––––––––––

381 GİDER TAHAKKUKLARI 8.000

191 İNDİRİLECEK KDV         1.440

120 ALICILAR                                     8.000

100 KASA                                           1.440

Açıklama: Ciro primi faturasının gelmesi

–––––––––––––––––  /  –––––––––––––––

B İşletmesi Kaydı:

–––––––––––––  30.12.2018––––––––––––

181 GELİR TAHAKKUKLARI 8.000

602 DİĞER GELİRLER                      8.000

Açıklama: Ciro primi tahakkuku

–––––––––––––––––  /  –––––––––––––––

–––––––––––––  15.01.2019 ––––––––––––

320 SATICILAR                      8.000

100 KASA                               1.440

181 GELİR TAHAKKUKLARI            8.000

391 HESAPLANAN KDV                   1.440

Açıklama: Ciro primi faturasının düzenlenmesi

––––––––––––––––––  /  –––––––––––––––

Gelir tablosu hesapları ilgili dönem sonu itibariyle 690 no.lu Dönem Kâr Zararı Hesabına aktarılarak kapatılacaktır.

 


[1]    Vadeli mevduatların değerlemesi hazır değerlere ilişkin bölümde BANKALAR başlığı altında açıklanmıştır.

[2]  116 Seri no.lu KDV Genel Tebliği ile getirilen anlayış gereği, ciro primine hak kazanan işletme lehine hesaplanan ciro primini ticari mal maliyetinden mahsup edebilmelidir. Ancak, anılan tebliğde bu konuda bir açıklama yapılmamıştır.