IV- DİĞER ALACAKLAR
İşletme ticari
faaliyetiyle ilgili olan ancak bir ticari muamele sonucu doğmayan alacaklar
diğer alacak olarak nitelendirilir ve bilançoda dönen veya duran varlıklar
içinde bu ad altında gösterilir. İşletmelerin tüm işlemleri ticaridir. Ticari
alacak ile diğer alacak arasındaki en önemli fark bir ticari muamele sonucu
doğmuş olmaktır. Diğer alacaklar ticari bir muamele sonucu doğmazlar.
Diğer işletme
alacakları Tekdüzen Hesap Planında da belirtildiği üzere aşağıdaki alacak
unsurlarından oluşur. THP uyarınca diğer alacaklarda ayırım, borçlu kişi veya
kuruluş bazında yapılmıştır. Ticari alacaklarda ise ayırım alacak türüne göre
yapılmıştı.
§
Ortaklardan
alacaklar
§
İştiraklerden
alacaklar
§
Bağlı
ortaklıklardan alacaklar
§
Personelden
alacaklar
§
Diğer
çeşitli alacaklar
§
Şüpheli
diğer alacaklar
Diğer işletme
alacaklarının envanteri yukarıda açıklanan ticari
alacak envanteri gibidir. Envanter işleminde kaydi ve
fiili mevcutlar karşı işletmelerle mutabakat da sağlanarak tespit edilir, envanter farklılıkları fiili envanter sonucuna göre
düzeltilir. Değerleme günü itibariyle nedeni tespit edilemeyen kaydi envanter farklılıkları
geçici olarak 197 veya 397 no.lu hesaplara kaydolunur.
Envanter işleminde dönemsel faiz tahakkukları ve vadeler bazında ayırım[1]
(kısa vadeli alacaklara aktarma) yapılır.
Diğer
alacak grubu içinde bulunan alacaklar dönem sonunda reeskont
işlemine tabi tutulabilir. Mali kazancın tespiti açısından da kabul edilen reeskont giderleri ticari alacakları değerleme bölümünde
yapılan açıklamalar doğrultusunda tespit edilmelidir. KKEGd
niteliğindeki reeskont giderinin mali kazancın
tespitinde ticari kazanca eklenmesi, izleyen yılda da bunun tam tersi işlem
yapılması gerektiği unutulmamalıdır.
A- ORTAKLARDAN
ALACAKLAR
Ortaklardan
alacakların bir ticari işlem sonucunda oluşan kısmı bilançonun ticari
alacakları içinde gösterilir ve orada değerlenir. Ortaklardan alacakların
ticari işlemden kaynaklanmayan kısmı diğer alacaklar içinde gösterilir ve
değerlenir.
Ortaklardan
alacakların değerlemesinde ticari alacak değerleme ölçüleri kullanılır.
Alacaklar mukayyet bedeli ile değerlenir. Döviz cinsinden alacakların dönem
sonu değerlemesinde mukayyet bedeli, Maliye Bakanlığı’nca yayımlanan döviz alış
kuruna göre yapılacak kur değerlemesi sonucuna göre düzeltilir. Kur
değerlemesinde lehte oluşan kur farkları 646 no.lu, aleyhte oluşan kur farkları
da 656 no.lu gelir tablosu hesaplarına kaydolunur.
Ortaklardan alacaklar
da şüpheli alacak ve değersiz alacak işlemine konu edilir. Ancak ortaklardan
alacağın şüphelilik durumunun tespitinde işletmedeki
sermaye payı da dikkate alınmalıdır. İşletmedeki sermaye payı tutarı kadar
alacak kısmının tahsilinin şüpheli olduğu kabul edilmez.[2]
Bu tutarı aşan alacak kısmı için ancak şüphelilik
veya değersizlikten söz edilebilir.
Tahsili şüpheli hale
gelen alacak kısmı şüpheli alacak kalemi içinde gösterilir ve orada değerlenir.
Bu alacaklar, ticari işlemden doğmadıkları için şüpheli alacak ve değersiz
alacak uygulaması, mali kârın tespitinde dikkate alınmaz.
Ortaklardan alacaklar
işletmeden çekişi ifade ediyorsa alacak tutarı, işletmeden çekilen kıymetin
emsal bedelle değerlenmesi sonucu bulunacaktır.
Ortaklardan
alacakların örtülü sermaye ve transfer fiyatlandırması yoluyla örtülü kazanç
dağıtımı[3]
açısından da değerlendirilmesi gerekmektedir.
Örneğin bir işletmenin, ortaklığı olan bir başka
işletmeden finansal amaçla verdiği 16.000 TL tutarında alacağı mevcuttur.
İşletme söz konusu alacak için 2018 yılı sonunda, verilen finansman hizmeti
karşılığı ortağına 1.700 TL (+306 TL KDV) tutarda fatura düzenlemiş, ortak da
fatura KDV’sini peşin ödemiştir.
Bu
alacak dönem sonunda mukayyet bedelle değerlenecek, dönemsel faiz tahakkuku da
söz konusu mukayyet bedele eklenecektir.
––––––––––––– 31.12.2018 ––––––––––––
131 ORTAKLARDAN ALACAKLAR 1.700
131.01.005- Ortak A İşletmesinden Al.
100 KASA 306
642 FAİZ GELİRLERİ 1.700
391 HESAPLANAN KDV 306
Açıklama:
Dönem sonu alacak faiz tahakkuku
––––––––––––––– /
––––––––––––––––
B- İŞTİRAKLERDEN
ALACAKLAR
İşletmenin,
sermayesinin %10 ile %50 arasında bir payına sahip olduğu işletmelerden olan ve
ticari işlem sonucu doğmamış bulunan alacakları bu kalem içinde gösterilir ve
değerlenir.
İştiraklerden
alacakların envanter ve değerlemesi ortaklardan
alacaklarla aynıdır. Alacaklar mukayyet bedeli ile değerlenir. Döviz cinsinden
alacakların dönem sonu değerlemesinde mukayyet bedeli, Maliye Bakanlığı’nca
yayımlanan döviz alış kuruna göre yapılacak kur değerlemesi sonucuna göre
düzeltilir.
C- BAĞLI
ORTAKLIKLARDAN ALACAKLAR
İşletmenin,
sermayesinin %50’sinden fazlasına sahip olduğu işletmelerden olan ve bir ticari
işlem sonucu doğmamış bulunan alacakları bu kalem içinde gösterilir ve değerlenir.
Bağlı ortaklıklardan
alacakların envanter ve değerlemesi ortaklardan
alacaklarla aynıdır. Alacaklar mukayyet bedeli ile değerlenir. Döviz cinsinden
alacakların dönem sonu değerlemesinde mukayyet bedeli, Maliye Bakanlığı’nca
yayımlanan döviz alış kuru ile yapılacak kur değerlemesi sonucuna göre
düzeltilir.
Örneğin bir işletmenin bağlı ortaklık A
işletmesinden 5.000 $ tutarında alacağı bulunmaktadır ve bu alacağı için dönem
sonunda Merkez Bankası kuruna göre 990 TL lehte kur farkı hesaplanmıştır. Bu
değerleme işlemi aşağıdaki şekilde kaydedilecektir.
––––––––––––– 31.12.2018 ––––––––––––
133 BAĞLI ORTAKLIKLARDAN
ALACAKLAR 990
133.00.003 A İşletmesinden Alacak
646 KAMBİYO GELİRLERİ 990
Açıklama:
Dönem sonu alacak kur değerlemesi
–––––––––––––––– / ––––––––––––––––
D- PERSONELDEN
ALACAKLAR
Personelden alacaklar
vadelerine göre bilançonun (kısa vadeli olanlar 135, uzun vadeli olanlar 235
no.lu hesap) bu kalemi içinde gösterilir ve değerlenir. Personelden alacaklar mukayyet
bedeli ile değerlenir. Döviz cinsinden alacakların dönem sonu değerlemesinde
mukayyet bedeli, Maliye Bakanlığı’nca yayımlanan döviz alış kuru ile yapılacak
kur değerlemesine göre düzeltilir. Kur değerlemesinde lehte oluşan kur farkları
646 no.lu, aleyhte oluşan kur farkları da 656 no.lu gelir tablosu hesaplarına kaydolunur.
E- DİĞER ÇEŞİTLİ
ALACAKLAR
İşletmenin
ticari işlemleri sonucu doğmamış olan ve ortaklar, iştirakler, bağlı
ortaklıklar, personel dışında kalan kişi ve kurumlardan olan alacakları,
vadeleri bazında ayrılarak bilançoda bu kalem içinde gösterilir ve değerlenir.
Bu alacaklar da mukayyet bedeli ile değerlenir. Döviz cinsinden alacakların
dönem sonu değerlemesinde mukayyet bedeli, Maliye Bakanlığı’nca yayımlanan
döviz alış kuruna göre yapılacak kur değerlemesi sonucuna göre düzeltilir. Kur
değerlemesinde lehte oluşan kur farkları 646 no.lu, aleyhte oluşan kur farkları
da 656 no.lu gelir tablosu hesaplarına kaydolunur.
F- ŞÜPHELİ DİĞER
ALACAKLAR
Diğer
işletme alacaklarından tahsili şüpheli hale gelenler bilançoda bu kalem içinde
gösterilir ve değerlenir. Şüpheli alacaklar (karşılık ayrılmak suretiyle)
tasarruf değeri ile değerlenir. Şüpheli alacaklar ve değerlemesi konusunda
açıklama ticari alacaklara ilişkin bölümde yer almaktadır.