VIII-
KÂRLAR VE KÂR YEDEKLERİ
İşletme tarafından elde edilen
kârlardan; yedeklere ayrılmayan ve ortaklara dağıtılmayan kısımlar öz sermaye unsuru
olmakla beraber sermaye içinde gösterilmeyip bilanço pasifinde (kârlar olarak)
gösterilir. İşletme kârları üzerinden hesaplanan (ayrılan) yasal ve ihtiyari
yedekler de bilançoda bu grup içinde ayrıca gösterilir.
A- İŞLETME KÂRLARI
İşletme kârları bir anlamda öz
sermayedir, işletme zararları ise olumsuz (negatif) öz sermayedir. Bu nedenle
bilançonun kâr/zarar kalemi her zaman olumlu bir varlığı ifade etmeyebilir.
İşletme kârları bilançoda geçmiş yıl
(570 no.lu hesap) ve cari yıl (590 no.lu hesap) olmak üzere iki ayrı grupta
gösterilir. İşletme zararları da bilanço pasifinde negatif unsur olarak yine
geçmiş yıl (580 no.lu hesap) ve cari yıl (591 no.lu hesap) bazında ayrı
gösterilir. Geçmiş yıl zararları vergi kanunları uyarınca yıl bazında da ayrı
gösterilmek zorundadır. Bu ayırım genellikle bilanço dipnotlarında yer alır.
Geçmiş yıl zararları, yürürlükteki
mevzuat uyarınca beş yıldan fazla nakledilmemek kaydıyla cari dönem kazancından
mahsup edilebilmektedir. Zarar mahsubu gelir ve kurumlar vergisi
mükelleflerinde farklı zamanlarda yapılır. Kurumlarda ticari kazanç tespit
aşamasında, gelir vergisi mükelleflerinde ise beyanname üzerinde yapılır. Her
iki halde de geçmiş yıl zararlarının cari yıl kârından mahsubu izleyen dönem
açılış işlemleri çerçevesinde muhasebeleştirilir.
Örneğin, bir kurumun
31.12.2017 tarihi itibariyle geçmiş yıl zararı (580 no.lu hesap) 11.000 TL, cari
yıl net kârı (692 no.lu hesap) 23.000 TL olduğunu varsayalım. Bu durumda zarar
mahsubuna ilişkin aşağıdaki kayıtlar yapılacaktır.
–––––––––––––31.12.2017
––––––––––––
692
DÖNEM NET KÂRI VEYA ZARARI 23.000
590
DÖNEM NET KÂRI 23.000
Açıklama: Dönem sonu
işlemleri
–––––––––––––01.01.2018
––––––––––––
590
DÖNEM NET KÂRI 23.000
580
GEÇMİŞ YILLAR ZARARI 11.000
570
GEÇMİŞ YILLAR KÂRI 12.000
Açıklama: Zarar
mahsubu
–––––––––––––––– /
–––––––––––––––
31.12.2017 tarihli bilançoda cari
dönem net kârı mahsup öncesi tutarla, geçmiş yıl zararı da mukayyet bedeliyle
yer alacaktır.
B- KÂR YEDEKLERİ
İşletme kârları üzerinden; kanun, ana
sözleşme veya ortaklar kurulu kararınca ayrılan yedekler işletme bilançosunun
pasifinde, kârlardan ve öz sermayeden ayrı olarak gösterilir. THP uyarınca
yapılan ayırım (detaylandırma) aşağıdaki gibidir.
Yasal
Yedekler:
Bu kalem içinde TTK uyarınca ayrılan birinci ve ikinci tertip yedek akçeler
gösterilir. Dönem içinde kullanılan yasal yedekler bu kalem muhteviyatından düşülür.
Statü
Yedekler: Bu
kalem içinde kurum ana sözleşmesi uyarınca ayrılan yedek akçeler gösterilir. Bu
akçelerden dönem içinde yapılan kullanımlar, kalem muhteviyatından düşülür.
Olağanüstü
Yedekler: Bu kalemde şirket ortaklar kurulu (yetkili
organlar) tarafından ayrılmasına karar verilen yedek akçelerden dönem sonu
itibariyle kullanılmamış olanlar gösterilir.
Özel
Fonlar: İşletmede
bırakılması ve tasarrufu zorunlu olan fonlar ile diğer amaçlar için ayrılan
fonlar bu kalem içinde bilanço pasifinde gösterilir. Fonlardan dönem içinde
kullanılan kısımlar, fon muhteviyatından düşülür. Bu kalem içinde gösterilecek
başlıca fonlar şunlardır;
§
Sabit
kıymet yenileme fonu
§
Finansman
fonu
§
Sermaye
itfa fonu
§
Vazgeçilen
borçlar fonu
§
Gayrimenkul
ve iştirak hissesi satış kazancı fonu
§
Sermaye
kur farkı fonu
C- ENVANTER VE DEĞERLEME
Kârlar ve kâr yedeklerinin dönem sonu envanterinde önceki dönemden devreden fonlar, bu fonlardan
dönem içinde yapılan kullanımlar, cari dönemde ayrılan fonlar, kârlara mahsup
edilen geçmiş dönem zararlarına ilişkin yasal kayıtların varlığı ve doğruluğu
kontrol edilir. Ayrıca yapılan hesaplamalar kontrol edilir. Varsa dönem içinde
yapılan sermayeye ilavelerin fon muhteviyatından düşülmesi ve sermaye kayıtları
kontrol edilir.
Dönem sonu itibariyle elde mevcut kâr
yedekleri (fonlar) ve dönem kârı (veya zararı) ile geçmiş dönem kârı (veya zararı)
mukayyet bedeli ile değerlenir ve bu değerle bilançoya aktarılır. Dönem kârı
izleyen yılın başında aşağıdaki kayıtla geçmiş yıllar kârı hesabına aktarılır.
–––––––––---–01/01/201x
––––––––––
590
DÖNEM NET KÂRI XXX
570
GEÇMİŞ YILLAR KÂRI XXX
–––––––––––––– /
–––––––––––––––
Dönem zararı da
izleyen dönem başında şu kayıtla geçmiş yıllar zararı hesabına aktarılır.
––––––––––––01/01/201x
––––––––––
580
GEÇMİŞ YILLAR ZARARI XXX
591
DÖNEM NET ZARARI XXX
–––––––––––––– /
–––––––––––––––