IV- DİĞER
ALACAKLAR
İşletme ticari faaliyetiyle ilgili
olan ancak bir ticari muamele sonucu doğmayan alacaklar diğer alacak olarak nitelendirilir
ve bilançoda dönen veya duran varlıklar içinde bu ad altında gösterilir. İşletmelerin
tüm işlemleri ticaridir. Ticari alacak ile diğer alacak arasındaki en önemli
fark bir ticari muamele sonucu doğmuş olmaktır. Diğer alacaklar ticari bir
muamele sonucu doğmazlar.
Diğer işletme alacakları Tekdüzen
Hesap Planında da belirtildiği üzere aşağıdaki alacak unsurlarından oluşur. THP
uyarınca diğer alacaklarda ayırım, borçlu kişi veya kuruluş bazında yapılmıştır.
Ticari alacaklarda ise ayırım alacak türüne göre yapılmıştı.
§ Ortaklardan alacaklar
§ İştiraklerden
alacaklar
§ Bağlı ortaklıklardan
alacaklar
§ Personelden alacaklar
§ Diğer çeşitli
alacaklar
§ Şüpheli diğer
alacaklar
Diğer işletme alacaklarının envanteri yukarıda açıklanan ticari alacak envanteri
gibidir. Envanter işleminde kaydi ve fiili mevcutlar
karşı işletmelerle mutabakat da sağlanarak tespit edilir, envanter
farklılıkları fiili envanter sonucuna göre düzeltilir. Değerleme günü
itibariyle nedeni tespit edilemeyen kaydi envanter farklılıkları geçici olarak 197 veya 397 no.lu
hesaplara kaydolunur. Envanter işleminde dönemsel
faiz tahakkukları ve vadeler bazında ayırım[1]
(kısa vadeli alacaklara aktarma) yapılır.
Diğer alacak grubu içinde bulunan
alacaklar dönem sonunda reeskont işlemine tabi
tutulabilir. Mali kazancın tespiti açısından da kabul edilen reeskont
giderleri ticari alacakları değerleme bölümünde yapılan açıklamalar doğrultusunda
tespit edilmelidir. KKEGd niteliğindeki reeskont giderinin mali kazancın tespitinde ticari kazanca
eklenmesi, izleyen yılda da bunun tam tersi işlem yapılması gerektiği unutulmamalıdır.
A- ORTAKLARDAN ALACAKLAR
Ortaklardan alacakların bir ticari işlem
sonucunda oluşan kısmı bilançonun ticari alacakları içinde gösterilir ve orada
değerlenir. Ortaklardan alacakların ticari işlemden kaynaklanmayan kısmı diğer
alacaklar içinde gösterilir ve değerlenir.
Ortaklardan
alacakların değerlemesinde ticari alacak değerleme ölçüleri kullanılır. Alacaklar
mukayyet bedeli ile değerlenir. Döviz cinsinden alacakların dönem sonu değerlemesinde
mukayyet bedeli, Maliye Bakanlığı’nca yayımlanan döviz alış kuruna göre yapılacak
kur değerlemesi sonucuna göre düzeltilir. Kur değerlemesinde lehte oluşan kur
farkları 646 no.lu, aleyhte oluşan kur farkları da 656 no.lu gelir tablosu
hesaplarına kaydolunur.
Ortaklardan alacaklar da şüpheli
alacak ve değersiz alacak işlemine konu edilir. Ancak ortaklardan alacağın şüphelilik durumunun tespitinde işletmedeki sermaye payı da
dikkate alınmalıdır. İşletmedeki sermaye payı tutarı kadar alacak kısmının
tahsilinin şüpheli olduğu kabul edilmez.[2]
Bu tutarı aşan alacak kısmı için ancak şüphelilik
veya değersizlikten söz edilebilir.
Tahsili şüpheli hale gelen alacak kısmı
şüpheli alacak kalemi içinde gösterilir ve orada değerlenir. Bu alacaklar, ticari
işlemden doğmadıkları için şüpheli alacak ve değersiz alacak uygulaması, mali
kârın tespitinde dikkate alınmaz.
Ortaklardan alacaklar işletmeden çekişi
ifade ediyorsa alacak tutarı, işletmeden çekilen kıymetin emsal bedelle değerlenmesi
sonucu bulunacaktır.
Ortaklardan alacakların örtülü sermaye
ve transfer fiyatlandırması yoluyla örtülü kazanç dağıtımı[3]
açısından da değerlendirilmesi gerekmektedir.
Örneğin bir işletmenin,
ortaklığı olan bir başka işletmeden finansal amaçla verdiği 16.000 TL tutarında
alacağı mevcuttur. İşletme söz konusu alacak için 2017 yılı sonunda, verilen finansman
hizmeti karşılığı ortağına 1.700 TL (+306 TL KDV) tutarda fatura düzenlemiş,
ortak da fatura KDV’sini peşin ödemiştir.
Bu alacak dönem
sonunda mukayyet bedelle değerlenecek, dönemsel faiz tahakkuku da söz konusu
mukayyet bedele eklenecektir.
––––––––––––– 31.12.2017 ––––––––––––
131
ORTAKLARDAN ALACAKLAR 1.700
131.01.005- Ortak A İşletmesinden Al.
100
KASA 306
642
FAİZ GELİRLERİ 1.700
391
HESAPLANAN KDV 306
Açıklama: Dönem sonu
alacak faiz tahakkuku
––––––––––––––– /
––––––––––––––––
B- İŞTİRAKLERDEN ALACAKLAR
İşletmenin, sermayesinin %10 ile %50
arasında bir payına sahip olduğu işletmelerden olan ve ticari işlem sonucu doğmamış
bulunan alacakları bu kalem içinde gösterilir ve değerlenir.
İştiraklerden alacakların envanter ve değerlemesi ortaklardan alacaklarla aynıdır.
Alacaklar mukayyet bedeli ile değerlenir. Döviz cinsinden alacakların dönem
sonu değerlemesinde mukayyet bedeli, Maliye Bakanlığı’nca yayımlanan döviz alış
kuruna göre yapılacak kur değerlemesi sonucuna göre düzeltilir.
C- BAĞLI ORTAKLIKLARDAN ALACAKLAR
İşletmenin, sermayesinin %50’sinden
fazlasına sahip olduğu işletmelerden olan ve bir ticari işlem sonucu doğmamış
bulunan alacakları bu kalem içinde gösterilir ve değerlenir.
Bağlı ortaklıklardan alacakların envanter ve değerlemesi ortaklardan alacaklarla aynıdır.
Alacaklar mukayyet bedeli ile değerlenir. Döviz cinsinden alacakların dönem
sonu değerlemesinde mukayyet bedeli, Maliye Bakanlığı’nca yayımlanan döviz alış
kuru ile yapılacak kur değerlemesi sonucuna göre düzeltilir.
Örneğin bir işletmenin bağlı
ortaklık A işletmesinden 5.000 $ tutarında alacağı bulunmaktadır ve bu alacağı
için dönem sonunda Merkez Bankası kuruna göre 990 TL lehte kur farkı hesaplanmıştır.
Bu değerleme işlemi aşağıdaki şekilde kaydedilecektir.
––––––––––––– 31.12.2017 ––––––––––––
133
BAĞLI ORTAKLIKLARDAN
ALACAKLAR 990
133.00.003 A İşletmesinden Alacak
646
KAMBİYO GELİRLERİ 990
Açıklama: Dönem sonu
alacak kur değerlemesi
–––––––––––––––– /
––––––––––––––––
D- PERSONELDEN ALACAKLAR
Personelden alacaklar vadelerine göre
bilançonun (kısa vadeli olanlar 135, uzun vadeli olanlar 235 no.lu hesap) bu kalemi
içinde gösterilir ve değerlenir. Personelden alacaklar mukayyet bedeli ile değerlenir.
Döviz cinsinden alacakların dönem sonu değerlemesinde mukayyet bedeli, Maliye
Bakanlığı’nca yayımlanan döviz alış kuru ile yapılacak kur değerlemesine göre
düzeltilir. Kur değerlemesinde lehte oluşan kur farkları 646 no.lu, aleyhte oluşan
kur farkları da 656 no.lu gelir tablosu hesaplarına kaydolunur.
E- DİĞER ÇEŞİTLİ ALACAKLAR
İşletmenin ticari
işlemleri sonucu doğmamış olan ve ortaklar, iştirakler, bağlı ortaklıklar,
personel dışında kalan kişi ve kurumlardan olan alacakları, vadeleri bazında
ayrılarak bilançoda bu kalem içinde gösterilir ve değerlenir. Bu alacaklar da
mukayyet bedeli ile değerlenir. Döviz cinsinden alacakların dönem sonu değerlemesinde
mukayyet bedeli, Maliye Bakanlığı’nca yayımlanan döviz alış kuruna göre yapılacak
kur değerlemesi sonucuna göre düzeltilir. Kur değerlemesinde lehte oluşan kur
farkları 646 no.lu, aleyhte oluşan kur farkları da 656 no.lu gelir tablosu hesaplarına
kaydolunur.
F- ŞÜPHELİ DİĞER ALACAKLAR
Diğer işletme
alacaklarından tahsili şüpheli hale gelenler bilançoda bu kalem içinde
gösterilir ve değerlenir. Şüpheli alacaklar (karşılık ayrılmak suretiyle)
tasarruf değeri ile değerlenir. Şüpheli alacaklar ve değerlemesi konusunda açıklama
ticari alacaklara ilişkin bölümde yer almaktadır.