VIII- KÂRLAR VE KÂR YEDEKLERİ
İşletme tarafından
elde edilen kârlardan; yedeklere ayrılmayan ve ortaklara dağıtılmayan kısımlar
öz sermaye unsuru olmakla beraber sermaye içinde gösterilmeyip bilanço
pasifinde (kârlar olarak) gösterilir. İşletme kârları üzerinden hesaplanan (ayrılan)
yasal ve ihtiyari yedekler de bilançoda bu grup içinde ayrıca gösterilir.
A- İŞLETME KÂRLARI
İşletme kârları bir
anlamda öz sermayedir, işletme zararları ise olumsuz (negatif) öz sermayedir.
Bu nedenle bilançonun kâr/zarar kalemi her zaman olumlu bir varlığı ifade
etmeyebilir.
İşletme kârları
bilançoda geçmiş yıl (570 no.lu hesap) ve cari yıl (590 no.lu hesap) olmak
üzere iki ayrı grupta gösterilir. İşletme zararları da bilanço pasifinde
negatif unsur olarak yine geçmiş yıl (580 no.lu hesap) ve cari yıl (591 no.lu
hesap) bazında ayrı gösterilir. Geçmiş yıl zararları vergi kanunları uyarınca yıl
bazında da ayrı gösterilmek zorundadır. Bu ayırım genellikle bilanço dipnotlarında
yer alır.
Geçmiş yıl zararları
beş yıldan fazla nakledilmemek kaydıyla cari dönem kazancından mahsup
edilebilir. Zarar mahsubu gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinde farklı zamanlarda
yapılır. Kurumlarda, ticari kazanç tespit aşamasında yapılır, gelir vergisi
mükelleflerinde ise beyanname üzerinde yapılır. Her iki halde de geçmiş yıl
zararlarının cari yıl kârından mahsubu izleyen dönem açılış işlemleri
çerçevesinde muhasebeleştirilir.
Örneğin, bir kurumun 31.12.2016 tarihi itibariyle
geçmiş yıl zararı (580 no.lu hesap) 8.000 TL, cari yıl net kârı (692 no.lu hesap)
19.000 TL olsun. Bu durumda zarar mahsubuna ilişkin aşağıdaki kayıtlar yapılacaktır.
–––––––––––––31.12.2016
––––––––––––
692
DÖNEM NET KÂRI VEYA ZARARI 19.000
590
DÖNEM NET KÂRI 19.000
Açıklama: Dönem sonu
işlemleri
–––––––––––––01.01.2017
––––––––––––
590
DÖNEM NET KÂRI 19.000
580
GEÇMİŞ YILLAR ZARARI 8.000
570
GEÇMİŞ YILLAR KÂRI 11.000
Açıklama: Zarar
mahsubu
–––––––––––––––– /
–––––––––––––––
31.12.2015 tarihli
bilançoda cari dönem net kârı mahsup öncesi tutarla, geçmiş yıl zararı da
mukayyet bedeliyle yer alacaktır.
B- KÂR YEDEKLERİ
İşletme kârları
üzerinden; kanun, ana sözleşme veya ortaklar kurulu kararınca ayrılan yedekler
işletme bilançosunun pasifinde, kârlardan ve öz sermayeden ayrı olarak gösterilir.
THP uyarınca yapılan ayırım (detaylandırma) aşağıdaki gibidir.
Yasal Yedekler: Bu kalem içinde TTK uyarınca ayrılan birinci
ve ikinci tertip yedek akçeler gösterilir. Dönem içinde kullanılan yasal
yedekler bu kalem muhteviyatından düşülür.
Statü Yedekler: Bu kalem içinde kurum ana sözleşmesi uyarınca
ayrılan yedek akçeler gösterilir. Bu akçelerden dönem içinde yapılan kullanımlar,
kalem muhteviyatından düşülür.
Olağanüstü Yedekler: Bu kalemde şirket ortaklar kurulu (yetkili
organlar) tarafından ayrılmasına karar verilen yedek akçelerden dönem sonu itibariyle
kullanılmamış olanlar gösterilir.
Özel Fonlar: İşletmede bırakılması ve tasarrufu zorunlu
olan fonlar ile diğer amaçlar için ayrılan fonlar bu kalem içinde bilanço pasifinde
gösterilir. Fonlardan dönem içinde kullanılan kısımlar, fon muhteviyatından düşülür.
Bu kalem içinde gösterilecek başlıca fonlar şunlardır;
§ Sabit kıymet yenileme
fonu
§ Finansman fonu
§ Sermaye itfa fonu
§ Vazgeçilen borçlar
fonu
§ Gayrimenkul ve iştirak
hissesi satış kazancı fonu
§ Sermaye kur farkı
fonu
C- ENVANTER VE DEĞERLEME
Kârlar ve kâr
yedeklerinin dönem sonu envanterinde önceki dönemden
devreden fonlar, bu fonlardan dönem içinde yapılan kullanımlar, cari dönemde
ayrılan fonlar, kârlara mahsup edilen geçmiş dönem zararlarına ilişkin yasal
kayıtların varlığı ve doğruluğu kontrol edilir. Ayrıca yapılan hesaplamalar
kontrol edilir. Varsa dönem içinde yapılan sermayeye ilavelerin fon muhteviyatından
düşülmesi ve sermaye kayıtları kontrol edilir.
Dönem sonu itibariyle
elde mevcut kâr yedekleri (fonlar) ve dönem kârı (veya zararı) ile geçmiş dönem
kârı (veya zararı) mukayyet bedeli ile değerlenir ve bu değerle bilançoya aktarılır.
Dönem kârı izleyen yılın başında aşağıdaki kayıtla geçmiş yıllar kârı hesabına
aktarılır.
–––––––––---–01/01/201x
––––––––––
590 DÖNEM NET KÂRI XXX
570 GEÇMİŞ YILLAR KÂRI XXX
–––––––––––––– /
–––––––––––––––
Dönem zararı da
izleyen dönem başında şu kayıtla geçmiş yıllar zararı hesabına aktarılır.
––––––––––––01/01/201x
––––––––––
580 GEÇMİŞ YILLAR ZARARI XXX
591 DÖNEM NET ZARARI XXX
–––––––––––––– /
–––––––––––––––