IX- DÖNEMSEL AYIRIMLAR (AKTİF GEÇİCİ KALEMLER)
Tahakkuk esası ve
dönemsellik ilkesi gereği işletme cari dönem kazancının tespitinde dikkate alınması
gereken gelir tahakkukları ile cari dönemde ödenmekle birlikte gelecek dönemleri
ilgilendiren (cari dönemde gider veya maliyet yazılmayan) gider unsurları
vadeleri bazında ayırım da yapılmak suretiyle bilanço aktifine kaydolunur. Bu tür varlıklar taahhüt işi maliyetlerinde
olduğu gibi işletme için gerçek bir varlığı ifade etmez. Ancak kayıt tekniği ve
dönemsellik ilkesi gereği bilançonun varlık kalemleri içinde gösterilir.
A- GELECEK DÖNEME İLİŞKİN
GİDERLER
Dönemsellik ilkesi,
her dönemin faaliyet sonuçlarının diğer dönemlerden bağımsız olarak tespit
edilmesini, gelir ve giderlerin tahakkuk esasına göre muhasebeleştirilmesini,
hasılat, gelir ve karların aynı döneme ait gider ve maliyetlerle karşılaştırılmasını
gerektirir.
Hasılatın ve
giderlerin hangi döneme ait olduğunun belirlenmesinde ödeme ve tahsilat önem
arz etmemekte olup, bu belirleme tahakkuk esasına göre yapılacaktır. VUK’un 283. maddesinden hareketle, içinde bulunulan dönemde
ödenen ancak gelecek yıllara ait olan giderler, mukayyet değerleriyle aktifleştirilmek
suretiyle ilgili oldukları yılda gider kaydedilecektir.
THP’da gelecek dönemlere
ait olarak peşin ödenmiş giderler için 18 (kısa vadeli) ve 28 (uzun vadeli)
olmak üzere iki hesap grubu öngörülmüştür. Dönem sonu envanterinde
dönemsel ayırımlar kontrol edilerek gerekli aktarmalar yapılır.
Gelecek yıllara ait
giderler nedeniyle yüklenilen KDV, giderin yapıldığı dönemde indirim konusu yapılır.
Bu giderlerin en belirgin olanları kira giderleri ve sigorta giderleridir. Kira
giderlerinde dönemsel ayırım ay bazında, sigorta giderlerinde gün bazında yapılır.
Bu ayırım giderin oluştuğu anda yapılabileceği gibi dönem sonu itibariyle de
yapılabilir. Bu aktifler mukayyet bedeli ile değerlenir.
Örneğin, bir işletmenin, binek otosu bir yıllık
kasko sigorta bedeli olarak 12.11.2016 tarihinde 1.168 TL prim ödendiğini kabul
edelim. İşletme dönemsel ayırımı gider tarihinde yapmıştır. Muhasebe kaydı şöyle
olacaktır (Vergiler ihmal edilecektir):
Cari dönem gideri:
[(1.168 /365) x 50 gün=] 160 TL
––––––––––––– 12.11.2016 ––––––––––––
770
GENEL YÖNETİM GİDERLERİ 160
180
GELECEK AYLARA AİT GİDERLER 1.008
100
KASA 1.168
Açıklama: Sigorta
gideri kaydı
–––––––––––––––––– /
––––––––––––––
Dönemsel ayırımının
dönem sonunda yapılması halinde; giderin tamamı ilk kayıtla cari dönem giderleri
arasına kaydedilecektir. Yılsonunda ise aşağıdaki kayıt yapılacaktır.
––––––––––––– 31.12.2016 ––––––––––––
180
GELECEK AYLARA AİT GİDERLER 1.008
770
GENEL YÖNETİM GİDERLERİ 1.008
Açıklama: Sigorta
gideri dönemsel aktarma kaydı
–––––––––––––––––– /
––––––––––––––
B- GELİR TAHAKKUKLARI
VUK’un 283. maddesine göre,
cari hesap dönemine ait olup, henüz tahsil edilmemiş olan hasılat, dönem kazancının
tespitinde dikkate alınmak üzere mukayyet değerleri üzerinden aktifleştirilir.
Vadeli mevduatlara ilişkin[1]
faizler gibi bu dönemde başlayıp gelecek döneme devreden ya da faturası gelecek
yıllarda kesilecek süreklilik arz eden hizmetlerin gelirlerinin bir kısmı içinde
bulunulan döneme ait olmasına karşın, bu tür faiz ve gelirlerin nakden veya hesaben tahsili gelecek dönemlerde yapılır.
Dönemsellik ilkesi
gereği bu tür gelirlerin içinde bulunulan döneme isabet eden kısımlarının cari
dönemin gelir hesaplarına intikal ettirilmesi gerekmektedir.
THP’de içinde bulunulan döneme
ait olup tahsili veya ilgili adına kesin borç kaydı gelecek dönemlerde yapılacak
gelirlerin izlenmesi için 181 ve 281 no.lu hesaplar belirlenmiştir. Bilançoda
bu kaleme kaydolunacak gelir tahakkukları mukayyet
bedeli ile değerlenecektir. Döviz cinsinden gelirlere ilişkin gelir tahakkuklarının
mukayyet bedeli dönem sonu itibariyle yapılacak kur değerlemesi sonucuna göre
düzeltilmelidir.
Muhasebenin
dönemsellik ilkesi gereği olarak tahakkuk ettirilen gelirlerin bir bölümü, mali
kâr yönünden elde edilmiş sayılmaz. Örneğin alış bedeli ile değerlenmesi
gereken menkul kıymetler için tahakkuk ettirilen gelirler. Bu tür gelirlerin dönem
mali kazancının tespitinde beyanname üzerinde ticari kazançtan düşülmesi gerekmektedir.
Ciro Primleri
Ciro primleri
genellikle yılsonu itibariyle hesaplanmakta ve takip eden yılın ilk aylarında
kesinlik kazanarak belgelendirilmektedir.
Kapanan hesap
döneminde alınan mal miktarı veya tutarına göre hesaplanan ve takip eden yılın
tarihini taşıyan belgelerle tevsik olunan ciro primlerinde, belgeleme izleyen
yılda olmakla beraber elde eden yönünden hasılat, sağlayan yönünden gider
kapanan yıla aittir ve dönemsellik ilkesi gereği ait oldukları yılda gelir ve
gider olarak dikkate alınmalıdır.
THP açısından; elde
eden yönünden 181 no.lu Gelir Tahakkukları Hesabına borç, 602 no.lu Diğer
Gelirler Hesabına alacak kaydı; sağlayan yönünden ise 611 no.lu Satış İskontoları Hesabına borç, 381 Gider Tahakkukları Hesabına
alacak kaydı yapılmalı ve takip eden yılda düzenlenen belgelerle tahakkuk hesapları
kapatılmalıdır.[2]
Örneğin A işletmesi 30.12.2016 tarihinde müşterisi B
işletmesine 8.000 TL ciro primi tahakkuk ettirdiğini bildirmiş ve karşılığında
ciro primi faturası düzenlenmesini talep etmiştir. B işletmesi de faturayı
15.1.2017 tarihinde düzenlemiştir. Bu işleme ilişkin muhasebe kaydı şöyle
olacaktır. (KDV oranı %18 olup peşin ödenmiştir)
Hesaplanacak KDV;
8.000 x 0,18= 1.440 TL
A İşletmesi Kaydı:
––––––––––––– 30.12.2016 ––––––––––––
611
SATIŞ İSKONTOLARI 8.000
381
GİDER TAHAKKUKLARI 8.000
Açıklama: Ciro primi
tahakkuku
––––––––––––– 15.01.2017 ––––––––––––
381
GİDER TAHAKKUKLARI 8.000
191
İNDİRİLECEK KDV 1.440
120
ALICILAR 8.000
100
KASA 1.440
Açıklama: Ciro primi
faturasının gelmesi
––––––––––––––––– /
–––––––––––––––
B İşletmesi Kaydı:
––––––––––––– 30.12.2016––––––––––––
181
GELİR TAHAKKUKLARI 8.000
602
DİĞER GELİRLER 8.000
Açıklama: Ciro primi
tahakkuku
––––––––––––– 15.01.2017 ––––––––––––
320
SATICILAR 8.000
100
KASA 1.440
181
GELİR TAHAKKUKLARI 8.000
391
HESAPLANAN KDV 1.440
Açıklama: Ciro primi
faturasının düzenlenmesi
–––––––––––––––––– /
–––––––––––––––
Gelir tablosu
hesapları ilgili dönem sonu itibariyle 690 no.lu Dönem Kâr Zararı Hesabına
aktarılarak kapatılacaktır.
[1] Vadeli
mevduatların değerlemesi hazır değerlere ilişkin bölümde BANKALAR başlığı
altında açıklanmıştır.
[2] 116 Seri No.lu
KDV Genel Tebliği ile getirilen anlayış gereği, ciro primine hak kazanan işletme
lehine hesaplanan ciro primini ticari mal maliyetinden mahsup edebilmelidir. Ancak,
anılan tebliğde bu konuda bir açıklama yapılmamıştır.