V-
DÖNEMSEL AYIRIMLAR (PASİF GEÇİCİ KALEMLER)
Tahakkuk esası ve dönemsellik ilkesi
gereği işletme cari dönem kazancının tespitinde dikkate alınması gereken gider
tahakkukları ile cari dönemde tahsil edilmekle birlikte gelecek dönemleri
ilgilendiren (cari dönemde hasılat yazılmayan) gelir unsurları vadeleri bazında
ayırıma tabi tutulmak suretiyle bilanço pasifine yabancı kaynaklar içine kaydolunur. Bu tür kaynaklar işletme için gerçek bir
yabancı kaynağı ifade etmez. Ancak kayıt tekniği ve dönemsellik ilkesi gereği
bilançonun yabancı kaynak kalemleri içinde gösterilir.
A- GELECEK DÖNEME İLİŞKİN GELİRLER
Dönemsellik ilkesi, her dönemin
faaliyet sonuçlarının diğer dönemlerden bağımsız olarak tespit edilmesini,
gelir ve giderlerin tahakkuk esasına göre muhasebeleştirilmesini, hasılat gelir
ve karların aynı döneme ait gider ve maliyetlerle karşılaştırılmasını
gerektirir. Hasılat ve giderlerin hangi döneme ait olduğunun belirlenmesinde
ödeme ve tahsilat önem arz etmemekte olup, bu belirleme tahakkuk esasına göre
yapılmaktadır.
VUK’un 287. maddesinden
hareketle, içinde bulunulan dönemde tahsil edilen ancak gelecek yıllara ait
olan gelirler, mukayyet değerleriyle pasifleştirilmek suretiyle, ilgili oldukları
yılda gelir kaydedilecektir. THP’da gelecek dönemlere
ait olarak peşin tahsil edilmiş gelirler için 380 (kısa vadeli) ve 480 (uzun vadeli)
olmak üzere iki hesap öngörülmüştür.
Dönem sonu envanterinde dönemsel ayırımlar kontrol edilerek gerekli
aktarmalar yapılmalıdır. Gelecek yıllara ait gelirler nedeniyle hesaplanan KDV
gelirin tahsil edildiği dönemde beyan edilir. Bu gelirlerin en belirgin
olanları kira gelirleri ve aidat gelirleridir.
Bu gelirlerde dönemsel ayırım gelirin tahsil edildiği anda yapılabileceği
gibi dönem sonu itibariyle de yapılabilir. Gelecek yıllara ilişkin gelirler
mukayyet bedeli ile değerlenir.
Örneğin bir işletmenin
01.11.2014 tarihinde yıllık 30.000 TL tutarında kira geliri tahsil ettiğini
kabul edelim. İşletme dönemsel ayırımı tahsilat tarihinde yapmıştır. Bu işleme
ilişkin muhasebe kaydı aşağıdaki gibi olacaktır.
Cari dönem geliri; [(30.000 / 12) x 2
ay=] 5.000 TL
Hesaplanan KDV; 30.000 x 0,18= 5.400
TL
––––––––––––– 01.11.2014 –––––––––––
371
KASA 35.400
602
DİĞER GELİRLER 5.000
380
GELECEK DÖN. İLİŞKİN GEL. 25.000
391
HESAPLANAN KDV 5.400
Açıklama: Kira geliri
tahsili kaydı
–––––––––––––––– /
––––––––––––––-
Dönemsel ayırımının dönem sonunda
yapıldığını varsayalım. Bu durumda gelirin tamamı ilk kayıtla cari dönem
gelirleri arasına kaydedilecektir. Yıl sonunda ise
aşağıdaki kayıt yapılacaktır.
––––––––––––– 31.12.2014 –––––––––––
602
DİĞER GELİRLER 25.000
380
GELECEK DÖN. İLİŞKİN GEL. 25.000
Açıklama: Kira geliri
dönem sonu değerlemesi
–––––––––––––––– /
–––––––––––––––-
B- GİDER TAHAKKUKLARI
VUK’un 287. maddesine göre,
cari hesap dönemine ait olup, henüz ödenmemiş olan giderler, dönem kazancının
tespitinde dikkate alınmak üzere tahakkuk ettirilerek 381 veya 481 no.lu hesaba
kaydolunur. Bu giderlere; elektrik, su, telefon,
ısınma, Aralık ayı SSK primi giderleri örnek verilebilir. Söz konusu hesap
muhteviyatı yabancı kaynaklar mukayyet değeri ile bilançoda gösterilir. Dövizli
tahakkuklarda mukayyet bedel (dönem sonu) kur değerlemesi sonucuna göre düzeltilir.
Muhasebenin dönemsellik ilkesi gereği
tahakkuk ettirilen giderlerin bir bölümü mali kâr yönünden gider kabul
edilmeyebilir. Bu tür giderlerin dönem mali kazancının tespitinde (beyanname
üzerinde) ticari kazanca ilave edilmesi gerekmektedir.[1]
Ciro primleri de ilgili olduğu dönemde
ödeyecek olan işletme tarafından tahakkuk ettirilerek mukayyet bedeli ile
bilançoda gösterilir.