DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

ENFLASYON DÜZELTMESİ VE

TOPLUCA DEĞERLEME ANAHTARI

I- ENFLASYON DÜZELTMESİ

Enflasyon düzeltmesi, enflasyon olarak tanımlanan paranın satın alma gücündeki (negatif yönlü) değişmeler nedeniyle zamanla işletme gerçek durumunu ifade etmekten uzaklaşan mali tabloların, düzenlendiği tarih itibariyle işletme mali durumunu tam olarak ifade eder hale getirilmesi işlemidir. Bu da bilanço kalemlerinin bünyesinde taşıdığı enflasyonist etkinin giderilmesiyle olacaktır. Nitekim, VUK’un 5024 sayılı Kanunla değişik mükerrer 298. maddesinin (A) fıkrasında enflasyon düzeltmesi, “mali tablonun ait olduğu tarihteki satın alma gücü cinsinden hesaplanması” olarak tanımlanmıştır.

A- ENFLASYON DÜZELTMESİ SİSTEMİNİN TEMEL DENKLEMİ

Enflasyon düzeltmesi sisteminin temel denklemi parasal olmayan kıymetlerin enflasyon düzeltme döneminde bünyelerinde oluşan enflasyonist yıpranmaların telafi edilmesi üzerine kurulmuştur. Bir anlamda enflasyon düzeltmesi parasal olmayan kalemlerin düzeltilmesi işlemidir. Dolayısıyla bu sistemin en önemli noktası parasal olmayan kıymetlerin ve enflasyonist etkinin tespitidir.

Anılan kanun hükmünde parasal olmayan kıymetler ‘parasal kıymetler dışında kalan kıymetler’ olarak dolaylı bir şekilde tanımlanmış ayrıca, bir kıymetin parasal olup olmaması hususunda Maliye Bakanlığı’na tespit yetkisi verilmiştir. Bu anlamda Maliye Bakanlığı sistemin uygulanmasında temel yönlendiricilik fonksiyonunu üstlenmiş olmaktadır.

Bilanço aktif ve pasifinde yer alan parasal olmayan kalemlerin enflasyon nedeniyle bünyelerinde oluşan değer aşınmalarını telafi etmek amacıyla, hesaplanan yıpranma tutarı kadar bilanço değerine ekleme yapılmakta, karşılığında da Enflasyon Düzeltmesi Fark Hesabı’na kayıt yapılmaktadır.

Enflasyon düzeltmesi fark hesabı düzeltme işlemine ilişkin bir torba hesaptır. Bu hesabın bakiyesi dönem kâr zararı hesabına aktarılarak kapatılacak, böylece dönem kâr/zararı hesabı da reel değerine getirilmiş olacaktır. Aktif kalemlere ilişkin düzeltme farkı hesabın alacağına, pasif kalemlere ilişkin düzeltme farkı hesabın borcuna kaydedilir. Bu kayıt tekniğinin bir sonucu olarak aktif hesapların düzeltme farkları dönem kazancını artırıcı, pasif hesapların düzeltme farkları da dönem kazancını azaltıcı yönde etki yapacaktır.

Enflasyon düzeltmesi uygulamasına ilişkin VUK’un anılan mükerrer 298/A. maddesinin 7. bendi uyarınca; enflasyon düzeltmesi uygulanmayan bir hesap döneminden sonra enflasyon düzeltme şartlarının yeniden oluşması halinde; enflasyon düzeltmesi yapılan en son dönemden başlamak üzere enflasyon düzeltmesi yapılacak ancak bu şekilde belirlenen geçmiş yıl kârı vergiye tâbi tutulmayacak, geçmiş yıl zararı da mali zarar olarak kabul edilmeyecektir. Vergi matrahını tespitinde geçmiş yıl malî zararları mukayyet değerleri ile dikkate alınacaktır. Diğer bir anlatımla birden fazla dönemi içine alan bir enflasyon düzeltmesinde ancak son döneme ilişkin enflasyon farkları dönem kazancını etkileyecektir.[1]

B- SİSTEMİN İŞLEYİŞİ

Enflasyon düzeltmesine ilişkin kanun hükmü Yeniden Değerlemeye ilişkin hükümlerin yer aldığı VUK’un mükerrer 298. maddesinde düzenlenmiştir. Maddenin eski halinde yer alan yeniden değerleme ve buna benzer anti enflasyonist müesseseler (maliyet artış fonu uygulaması, stokların LİFO yöntemiyle değerlenmesi gibi) 5024 sayılı Kanunla yürürlükten kaldırılmıştır. Enflasyon düzeltmesi müessesesi tüm bu sistemlerin yerini doldurmak üzere getirilmiştir.

VUK’un 5024 sayılı Kanunla değiştirilen mükerrer 298/A. maddesinde yapılan tanım uyarınca enflasyon düzeltmesinin amacı işletme mali tablolarının düzenlendiği tarih itibarıyla reel değerleri içerir hale getirilmesidir. Bu da mali tabloların, düzenleme tarihi itibariyle ulusal paranın satın alma gücü cinsinden ifadesi anlamına gelmektedir. Anılan kanun maddesinde öngörüldüğü şekilde bunun gerçekleşmesi amacıyla aşağıdaki hususlar sırayla yerine getirilecektir.

· Mali tabloda yer alan kıymetlerden hangilerinin parasal olmayan kıymet olduğu tespit edilecektir.

· Tespit edilmiş parasal olmayan kıymetlerin enflasyon düzeltmesinde dikkate alınacak tutarları bulunacaktır.

· Bulunan bu tutarlar ait oldukları düzeltme veya taşıma katsayılarıyla çarpılacaktır.

· Parasal olmayan kıymetler düzeltilmiş değerleriyle, parasal kıymetler ise düzeltmeye tabi tutulmaksızın mali tabloda gösterilecektir.

C- DÜZELTME FARKININ HESABI

Enflasyon düzeltmesi fark hesabı düzeltme işlemine ilişkin bir torba hesaptır. Dolayısıyla bu hesabın bakiyesi dönem kâr zararı hesabına aktarılarak kapatılacak, böylece dönem kâr zararı hesabı da reel değerine getirilmiş olacaktır.

Enflasyon düzeltmesinin yapılmasında bir önceki düzeltilmiş bilançodan aynen gelen kalemler taşıma katsayısı, diğer parasal olmayan kıymetler ise düzeltme tarihi esas alınarak hesaplanacak düzeltme katsayısı kullanılarak düzeltilir.

D- DÜZELTMEYE BAŞLAMA VE SONLANDIRMA ŞARTLARI

Enflasyon düzeltmesinin başlaması ve devam eden uygulamanın sonlandırılmasının şartları VUK’un anılan mükerrer 298. maddesinin 1.fıkrasının birinci bendinde “Kazançlarını bilanço esasına göre tespit eden gelir ve kurumlar vergisi mükellefleri fiyat endeksindeki artışın, içinde bulunulan dönem dahil son üç hesap döneminde %100'den ve içinde bulunulan hesap döneminde % 10'dan fazla olması halinde malî tablolarını enflasyon düzeltmesine tâbi tutarlar. Enflasyon düzeltmesi uygulaması, her iki şartın birlikte gerçekleşmemesi halinde sona erer” olarak belirlenmiştir.

Son üç yılın enflasyon rakamları dikkate alındığında 2013 yılı kazanç tespiti ve mali tablolarının hazırlanmasında enflasyon düzeltmesi hükümleri uygulanmayacaktır.[2] Enflasyon düzeltmesi işlemi en son 31.12.2005 tarihinde uygulanmıştır.[3]

2013 yılında enflasyon düzeltmesi işlemi uygulanmayacağından burada konuya ilişkin olarak özet bilgi verilmekle yetinilmiştir.

[1] Enflasyon düzeltmesine ilişkin ayrıntılı açıklama ve örnekler için bakınız; M. Emin AKYOL-Muzaffer KÜÇÜK, “Vergi Yönüyle Birlikte Tekdüzen Hesap Planı ve Mali Tablolar”, Cilt V., Yedinci Bölüm “Mali Mevzuat Yönünden Enflasyon Düzeltmesi”, Yaklaşım Yayınları, Ankara.

[2] VUK’un mükerrer 298. maddesinde düzenlenmiş olan, enflasyon düzeltmesi sisteminin başlatılması ve durdurulmasına ilişkin şartların yeniden gözden geçirilmesi gerektiğini savunan maliyeciler bulunmaktadır. Bunlar; Bakanlar Kurulunca anılan maddede yer alan oranların (yıllık ve üç yıllık) aralarında uyum sağlanarak makul seviyelere indirmesini, aksi halde sistemin uzun süre işletilemeyebileceğini, bu durumda ise işletme mali tablolarında enflasyonist etkilerin birikeceğini ve bunun işletme yöneticileri, yatırımcılar, alacaklılar ve diğer ilgilileri yanıltacağını savunmaktadırlar.

[3] En son uygulanan enflasyon düzeltmesi işleminden bu güne kadar fiyatlar genel seviyesi (ÜFE) (220,06/119,13=) %84 oranında yükselmiştir.