V- DÖNEMSEL AYIRIMLAR (PASİF GEÇİCİ KALEMLER)
Tahakkuk esası ve
dönemsellik ilkesi gereği işletme cari dönem kazancının tespitinde dikkate
alınması gereken gider tahakkukları ile cari dönemde tahsil edilmekle birlikte
gelecek dönemleri ilgilendiren (cari dönemde hasılat yazılmayan) gelir
unsurları vadeleri bazında ayırıma tabi tutulmak suretiyle bilanço pasifine yabancı
kaynaklar içine kaydolunur. Bu tür kaynaklar işletme
için gerçek bir yabancı kaynağı ifade etmez. Ancak kayıt tekniği ve dönemsellik
ilkesi gereği bilançonun yabancı kaynak kalemleri içinde gösterilir.
A- GELECEK DÖNEME
İLİŞKİN GELİRLER
Dönemsellik ilkesi,
her dönemin faaliyet sonuçlarının diğer dönemlerden bağımsız olarak tespit
edilmesini, gelir ve giderlerin tahakkuk esasına göre muhasebeleştirilmesini,
hasılat gelir ve karların aynı döneme ait gider ve maliyetlerle karşılaştırılmasını
gerektirir. Hasılat ve giderlerin hangi döneme ait olduğunun belirlenmesinde
ödeme ve tahsilat önem arz etmemekte olup, bu belirleme tahakkuk esasına göre
yapılmaktadır.
VUK’un 287. maddesinden
hareketle, içinde bulunulan dönemde tahsil edilen ancak gelecek yıllara ait
olan gelirler, mukayyet değerleriyle pasifleştirilmek suretiyle, ilgili
oldukları yılda gelir kaydedilecektir. THP’da gelecek
dönemlere ait olarak peşin tahsil edilmiş gelirler için 380 (kısa vadeli) ve
480 (uzun vadeli) olmak üzere iki hesap öngörülmüştür.
Dönem
sonu envanterinde dönemsel ayırımlar kontrol edilerek
gerekli aktarmalar yapılmalıdır. Gelecek yıllara ait gelirler nedeniyle
hesaplanan KDV gelirin tahsil edildiği dönemde beyan edilir. Bu gelirlerin en
belirgin olanları kira gelirleri ve aidat gelirleridir. Bu gelirlerde dönemsel ayırım gelirin tahsil
edildiği anda yapılabileceği gibi dönem sonu itibariyle de yapılabilir. Gelecek
yıllara ilişkin gelirler mukayyet bedeli ile değerlenir.
Örneğin bir işletmenin 01.11.2013 tarihinde yıllık
30.000 TL tutarında kira geliri tahsil ettiğini kabul edelim. İşletme dönemsel
ayırımı tahsilat tarihinde yapmıştır. Bu işleme ilişkin muhasebe kaydı
aşağıdaki gibi olacaktır.
Cari dönem geliri;
[(30.000 / 12) x 2 ay=] 5.000 TL
Hesaplanan KDV;
30.000 x 0,18= 5.400 TL
––––––––––––– 01.11.2013 –––––––––––
371 KASA 35.400
602 DİĞER GELİRLER 5.000
380 GELECEK DÖN.
İLİŞKİN GEL. 25.000
391 HESAPLANAN KDV 5.400
Açıklama: Kira geliri
tahsili kaydı
–––––––––––––––– /
––––––––––––––-
Dönemsel ayırımının
dönem sonunda yapıldığını varsayalım. Bu durumda gelirin tamamı ilk kayıtla
cari dönem gelirleri arasına kaydedilecektir. Yıl sonunda
ise aşağıdaki kayıt yapılacaktır.
––––––––––––– 31.12.2013 –––––––––––
602
DİĞER GELİRLER 25.000
380 GELECEK DÖN. İLİŞKİN GEL. 25.000
Açıklama:
Kira geliri dönem sonu değerlemesi
–––––––––––––––– /
–––––––––––––––-
B- GİDER TAHAKKUKLARI
VUK’un 287. maddesine göre,
cari hesap dönemine ait olup, henüz ödenmemiş olan giderler, dönem kazancının
tespitinde dikkate alınmak üzere tahakkuk ettirilerek 381 veya 481 no.lu hesaba
kaydolunur. Bu giderlere; elektrik, su, telefon,
ısınma, Aralık ayı SSK primi giderleri örnek verilebilir. Söz konusu hesap
muhteviyatı yabancı kaynaklar mukayyet değeri ile bilançoda gösterilir. Dövizli
tahakkuklarda mukayyet bedel (dönem sonu) kur değerlemesi sonucuna göre
düzeltilir.
Muhasebenin
dönemsellik ilkesi gereği tahakkuk ettirilen giderlerin bir bölümü mali kâr
yönünden gider kabul edilmeyebilir. Bu tür giderlerin dönem mali kazancının
tespitinde (beyanname üzerinde) ticari kazanca ilave edilmesi gerekmektedir.[1]
Ciro primleri de
ilgili olduğu dönemde ödeyecek olan işletme tarafından tahakkuk ettirilerek
mukayyet bedeli ile bilançoda gösterilir.