IX-
DÖNEMSEL AYIRIMLAR (AKTİF GEÇİCİ KALEMLER)
Tahakkuk esası ve dönemsellik ilkesi
gereği işletme cari dönem kazancının tespitinde dikkate alınması gereken gelir
tahakkukları ile cari dönemde ödenmekle birlikte gelecek dönemleri ilgilendiren
(cari dönemde gider veya maliyet yazılmayan) gider unsurları vadeleri bazında
ayırım da yapılmak suretiyle bilanço aktifine kaydolunur.
Bu tür varlıklar taahhüt işi maliyetlerinde olduğu gibi işletme için gerçek bir
varlığı ifade etmez. Ancak kayıt tekniği ve dönemsellik ilkesi gereği bilançonun
varlık kalemleri içinde gösterilir.
A- GELECEK DÖNEME İLİŞKİN GİDERLER
Dönemsellik ilkesi, her dönemin
faaliyet sonuçlarının diğer dönemlerden bağımsız olarak tespit edilmesini,
gelir ve giderlerin tahakkuk esasına göre muhasebeleştirilmesini, hasılat,
gelir ve karların aynı döneme ait gider ve maliyetlerle karşılaştırılmasını
gerektirir.
Hasılatın ve giderlerin hangi döneme
ait olduğunun belirlenmesinde ödeme ve tahsilat önem arz etmemekte olup, bu
belirleme tahakkuk esasına göre yapılacaktır. VUK’un
283. maddesinden hareketle, içinde bulunulan dönemde ödenen ancak gelecek
yıllara ait olan giderler, mukayyet değerleriyle aktifleştirilmek suretiyle
ilgili oldukları yılda gider kaydedilecektir.
THP’da gelecek dönemlere
ait olarak peşin ödenmiş giderler için 18 (kısa vadeli) ve 28 (uzun vadeli)
olmak üzere iki hesap grubu öngörülmüştür. Dönem sonu envanterinde dönemsel
ayırımlar kontrol edilerek gerekli aktarmalar yapılır.
Gelecek yıllara ait giderler nedeniyle
yüklenilen KDV, giderin yapıldığı dönemde indirim konusu yapılır. Bu giderlerin
en belirgin olanları kira giderleri ve sigorta giderleridir. Kira giderlerinde
dönemsel ayırım ay bazında, sigorta giderlerinde gün bazında yapılır. Bu ayırım
giderin oluştuğu anda yapılabileceği gibi dönem sonu itibariyle de yapılabilir.
Bu aktifler mukayyet bedeli ile değerlenir.
Örneğin, bir işletmenin,
binek otosu bir yıllık kasko sigorta bedeli olarak 12.11.2012 tarihinde 1.168
TL prim ödendiğini kabul edelim. İşletme dönemsel ayırımı gider tarihinde
yapmıştır. Muhasebe kaydı şöyle olacaktır (Vergiler ihmal edilecektir):
Cari dönem gideri: [(1.168 /365) x 50
gün=] 160 TL
––––––––––––– 12.11.2012 ––––––––––––
770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ 160
180 GELECEK AYLARA AİT GİDERLER 1.008
100 KASA 1.168
Açıklama:
Sigorta gideri kaydı
–––––––––––––––––– /
––––––––––––––
Dönemsel ayırımının dönem sonunda
yapılması halinde; giderin tamamı ilk kayıtla cari dönem giderleri arasına
kaydedilecektir. Yılsonunda ise aşağıdaki kayıt yapılacaktır.
––––––––––––– 31.12.2012 ––––––––––––
180 GELECEK AYLARA AİT GİDERLER 1.008
770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ 1.008
Açıklama:
Sigorta gideri dönemsel aktarma kaydı
–––––––––––––––––– /
––––––––––––––
B- GELİR TAHAKKUKLARI
VUK’un 283. maddesine göre,
cari hesap dönemine ait olup, henüz tahsil edilmemiş olan hasılat, dönem kazancının
tespitinde dikkate alınmak üzere mukayyet değerleri üzerinden aktifleştirilir.
Vadeli mevduatlara ilişkin[1]
faizler gibi bu dönemde başlayıp gelecek döneme devreden ya da faturası gelecek
yıllarda kesilecek süreklilik arz eden hizmetlerin gelirlerinin bir kısmı
içinde bulunulan döneme ait olmasına karşın, bu tür faiz ve gelirlerin nakden
veya hesaben tahsili gelecek dönemlerde yapılır.
Dönemsellik ilkesi gereği bu tür
gelirlerin içinde bulunulan döneme isabet eden kısımlarının cari dönemin gelir
hesaplarına intikal ettirilmesi gerekmektedir.
THP’de içinde bulunulan
döneme ait olup tahsili veya ilgili adına kesin borç kaydı gelecek dönemlerde
yapılacak gelirlerin izlenmesi için 181 ve 281 no.lu hesaplar belirlenmiştir.
Bilançoda bu kaleme kaydolunacak gelir tahakkukları
mukayyet bedeli ile değerlenecektir. Döviz cinsinden gelirlere ilişkin gelir
tahakkuklarının mukayyet bedeli dönem sonu itibariyle yapılacak kur değerlemesi
sonucuna göre düzeltilmelidir.
Muhasebenin dönemsellik ilkesi gereği olarak
tahakkuk ettirilen gelirlerin bir bölümü, mali kâr yönünden elde edilmiş
sayılmaz. Örneğin alış bedeli ile değerlenmesi gereken menkul kıymetler için
tahakkuk ettirilen gelirler. Bu tür gelirlerin dönem mali kazancının tespitinde
beyanname üzerinde ticari kazançtan düşülmesi gerekmektedir.
Ciro
Primleri
Ciro primleri genellikle yılsonu
itibariyle hesaplanmakta ve takip eden yılın ilk aylarında kesinlik kazanarak
belgelendirilmektedir.
Kapanan hesap döneminde alınan mal
miktarı veya tutarına göre hesaplanan ve takip eden yılın tarihini taşıyan
belgelerle tevsik olunan ciro primlerinde, belgeleme izleyen yılda olmakla
beraber elde eden yönünden hasılat, sağlayan yönünden gider kapanan yıla aittir
ve dönemsellik ilkesi gereği ait oldukları yılda gelir ve gider olarak dikkate
alınmalıdır.
TDHP açısından;
elde eden yönünden 181 no.lu Gelir Tahakkukları Hesabına borç, 602 no.lu Diğer
Gelirler Hesabına alacak kaydı; sağlayan yönünden ise 611 no.lu Satış İskontoları Hesabına borç, 381 Gider Tahakkukları Hesabına
alacak kaydı yapılmalı ve takip eden yılda düzenlenen belgelerle tahakkuk
hesapları kapatılmalıdır.
Örneğin A işletmesi 30.12.2012
tarihinde müşterisi B işletmesine 8.000 TL ciro primi tahakkuk ettirdiğini bildirmiş
ve karşılığında ciro primi faturası düzenlenmesini talep etmiştir. B işletmesi
de faturayı 15.1.2012 tarihinde düzenlemiştir. Bu işleme ilişkin muhasebe kaydı
şöyle olacaktır. (KDV oranı %18 olup peşin ödenmiştir)
Hesaplanacak KDV; 8.000 x 0,18= 1.440
TL
A
İşletmesi Kaydı:
––––––––––––– 30.12.2012 ––––––––––––
611 SATIŞ İSKONTOLARI 8.000
381 GİDER TAHAKKUKLARI 8.000
Açıklama:
Ciro primi tahakkuku
––––––––––––– 15.01.2013 ––––––––––––
381 GİDER TAHAKKUKLARI 8.000
191 İNDİRİLECEK KDV 1.440
120 ALICILAR 8.000
100 KASA 1.440
Açıklama:
Ciro primi faturasının gelmesi
––––––––––––––––– /
–––––––––––––––
B İşletmesi Kaydı:
––––––––––––– 30.12.2012 ––––––––––––
181 GELİR TAHAKKUKLARI 8.000
602 DİĞER GELİRLER 8.000
Açıklama:
Ciro primi tahakkuku
––––––––––––– 15.01.2013 ––––––––––––
320 SATICILAR 8.000
100 KASA 1.440
181 GELİR TAHAKKUKLARI 8.000
391 HESAPLANAN KDV 1.440
Açıklama:
Ciro primi faturasının düzenlenmesi
–––––––––––––––––– /
–––––––––––––––
Gelir tablosu hesapları ilgili dönem
sonu itibariyle 690 no.lu Dönem Kâr Zararı Hesabına aktarılarak kapatılacaktır.
[1] Vadeli
mevduatların değerlemesi hazır değerlere ilişkin bölümde BANKALAR başlığı
altında açıklanmıştır.