IV-
DİĞER ALACAKLAR
İşletme ticari faaliyetiyle ilgili
olan ancak bir ticari muamele sonucu doğmayan alacaklar diğer alacak olarak
nitelendirilir ve bilançoda dönen veya duran varlıklar içinde bu ad altında
gösterilir. İşletmelerin tüm işlemleri ticaridir. Ticari alacak ile diğer
alacak arasındaki en önemli fark bir ticari muamele sonucu doğmuş olmaktır.
Diğer alacaklar ticari bir muamele sonucu doğmazlar.
Diğer işletme alacakları Tekdüzen
Hesap Planında da belirtildiği üzere aşağıdaki alacak unsurlarından oluşur. THP
uyarınca diğer alacaklarda ayırım borçlu kişi veya kuruluş bazında yapılmıştır.
Ticari alacaklarda ise ayırım alacak türüne göre yapılmıştı.
- Ortaklardan alacaklar,
- İştiraklerden alacaklar,
- Bağlı ortaklıklardan alacaklar,
- Personelden alacaklar,
- Diğer çeşitli alacaklar,
- Şüpheli diğer alacaklar.
Diğer işletme alacaklarının envanteri
yukarıda açıklanan ticari alacak envanteri gibidir. Envanter işleminde kaydi ve fiili mevcutlar karşı işletmelerle mutabakat da
sağlanarak tespit edilir, envanter farklılıkları fiili envanter sonucuna göre
düzeltilir. Değerleme günü itibariyle
nedeni tespit edilemeyen kaydi envanter farklılıkları
geçici olarak 197 veya 397 no.lu hesaplara kaydolunur.
Envanter işleminde dönemsel faiz tahakkukları ve vadeler bazında ayırım[1]
(kısa vadeli alacaklara aktarma) yapılır.
Diğer alacak grubu içinde bulunan
alacaklar dönem sonunda reeskont işlemine tabi tutulabilir. Mali kazancın
tespiti açısından da kabul edilen reeskont giderleri ticari alacakları
değerleme bölümünde yapılan açıklamalar doğrultusunda tespit edilmelidir. KKEG
niteliğindeki reeskont giderinin mali kazancın tespitinde ticari kazanca
eklenmesi, izleyen yılda da bunun tersi işlem yapılması gerektiği unutulmamalıdır.
A- ORTAKLARDAN ALACAKLAR
Ortaklardan alacakların bir ticari
işlem sonucunda oluşan kısmı bilançonun ticari alacakları içinde gösterilir ve
orada değerlenir. Ortaklardan alacakların ticari işlemden kaynaklanmayan kısmı
diğer alacaklar içinde gösterilir ve değerlenir.
Ortaklardan
alacakların değerlemesinde ticari alacak değerleme ölçüleri kullanılır.
Alacaklar mukayyet bedeli ile değerlenir. Döviz cinsinden alacakların dönem
sonu değerlemesinde mukayyet bedeli, Maliye Bakanlığı’nca yayımlanan döviz alış
kuruna göre yapılacak kur değerlemesi sonucuna göre düzeltilir. Kur
değerlemesinde lehte oluşan kur farkları 646 no.lu, aleyhte oluşan kur farkları
da 656 no.lu gelir tablosu hesaplarına kaydolunur.
Ortaklardan alacaklar da şüpheli
alacak ve değersiz alacak işlemine konu edilir. Ancak ortaklardan alacağın şüphelilik durumunun tespitinde işletmedeki sermaye payı da
dikkate alınmalıdır. İşletmedeki sermaye payı tutarı kadar alacak kısmının
tahsilinin şüpheli olduğu kabul edilmez.[2]
Bu tutarı aşan alacak kısmı için ancak şüphelilik
veya değersizlikten söz edilebilir.
Tahsili şüpheli hale gelen alacak
kısmı şüpheli alacak kalemi içinde gösterilir ve orada değerlenir. Bu
alacaklar, ticari işlemden doğmadıkları için şüpheli alacak ve değersiz alacak
uygulaması, mali kârın tespitinde dikkate alınmaz.
Ortaklardan alacaklar işletmeden
çekişi ifade ediyorsa alacak tutarı, işletmeden çekilen kıymetin emsal bedelle
değerlenmesi sonucu bulunacaktır.
Ortaklardan alacakların örtülü sermaye
ve transfer fiyatlandırması yoluyla örtülü kazanç dağıtımı[3]
açısından da değerlendirilmesi gerekmektedir.
Örneğin bir işletmenin,
ortaklığı olan bir başka işletmeden finansal amaçla verdiği 16.000 TL tutarında
alacağı mevcuttur. İşletme söz konusu alacak için 2012 yılı sonunda, verilen
finansman hizmeti karşılığı ortağına 1.700 TL (+306 TL KDV) tutarda fatura
düzenlemiş, ortak da fatura KDV’sini peşin ödemiştir.
Bu alacak dönem
sonunda mukayyet bedelle değerlenecek, dönemsel faiz tahakkuku da söz konusu
mukayyet bedele eklenecektir.
––––––––––––– 31.12.2012 ––––––––––––
131 ORTAKLARDAN ALACAKLAR 1.700
131.01.005- Ortak A İşletmesinden Al.
100 KASA 306
642 FAİZ GELİRLERİ 1.700
391 HESAPLANAN KDV 306
Açıklama:
Dönem sonu alacak faiz tahakkuku
––––––––––––––– /
––––––––––––––––
B- İŞTİRAKLERDEN ALACAKLAR
İşletmenin, sermayesinin %10 ile %50
arasında bir payına sahip olduğu işletmelerden olan ve ticari işlem sonucu
doğmamış bulunan alacakları bu kalem içinde gösterilir ve değerlenir.
İştiraklerden alacakların envanter ve
değerlemesi ortaklardan alacaklarla aynıdır. Alacaklar mukayyet bedeli ile
değerlenir. Döviz cinsinden alacakların dönem sonu değerlemesinde mukayyet
bedeli, Maliye Bakanlığı’nca yayımlanan döviz alış kuruna göre yapılacak kur
değerlemesi sonucuna göre düzeltilir.
C- BAĞLI ORTAKLIKLARDAN ALACAKLAR
İşletmenin, sermayesinin %50’sinden
fazlasına sahip olduğu işletmelerden olan ve bir ticari işlem sonucu doğmamış
bulunan alacakları bu kalem içinde gösterilir ve değerlenir.
Bağlı ortaklıklardan alacakların
envanter ve değerlemesi ortaklardan alacaklarla aynıdır. Alacaklar mukayyet
bedeli ile değerlenir. Döviz cinsinden alacakların dönem sonu değerlemesinde
mukayyet bedeli, Maliye Bakanlığı’nca yayımlanan döviz alış kuru ile yapılacak
kur değerlemesi sonucuna göre düzeltilir.
Örneğin bir işletmenin bağlı
ortaklık A işletmesinden 5.000 $ tutarında alacağı bulunmaktadır ve bu alacağı
için dönem sonunda Merkez Bankası kuruna göre 325 TL lehte kur farkı
hesaplanmıştır. Bu değerleme işlemi aşağıdaki şekilde kaydedilecektir.
––––––––––––– 31.12.2012 ––––––––––––
133 BAĞLI ORTAKLIKLARDAN
ALACAKLAR 325
133.00.003 A İşletmesinden Al.
646 KAMBİYO GELİRLERİ 325
Açıklama:
Dönem sonu alacak kur değerlemesi
–––––––––––––––– /
––––––––––––––––
D- PERSONELDEN ALACAKLAR
Personelden alacaklar vadelerine göre
bilançonun (kısa vadeli olanlar 135, uzun vadeli olanlar 235 no.lu hesap) bu
kalemi içinde gösterilir ve değerlenir. Personelden alacaklar mukayyet bedeli
ile değerlenir. Döviz cinsinden alacakların dönem sonu değerlemesinde mukayyet
bedeli, Maliye Bakanlığı’nca yayımlanan döviz alış kuru ile yapılacak kur
değerlemesine göre düzeltilir. Kur değerlemesinde lehte oluşan kur farkları 646
no.lu, aleyhte oluşan kur farkları da 656 no.lu gelir tablosu hesaplarına kaydolunur.
E- DİĞER ÇEŞİTLİ ALACAKLAR
İşletmenin ticari
işlemleri sonucu doğmamış olan ve ortaklar, iştirakler, bağlı ortaklıklar,
personel dışında kalan kişi ve kurumlardan olan alacakları, vadeleri bazında
ayrılarak bilançoda bu kalem içinde gösterilir ve değerlenir. Bu alacaklar da
mukayyet bedeli ile değerlenir. Döviz cinsinden alacakların dönem sonu
değerlemesinde mukayyet bedeli, Maliye Bakanlığı’nca yayımlanan döviz alış
kuruna göre yapılacak kur değerlemesi sonucuna göre düzeltilir. Kur değerlemesinde
lehte oluşan kur farkları 646 no.lu, aleyhte oluşan kur farkları da 656 no.lu
gelir tablosu hesaplarına kaydolunur.
F- ŞÜPHELİ DİĞER ALACAKLAR
Diğer işletme alacaklarından tahsili
şüpheli hale gelenler bilançoda bu kalem içinde gösterilir ve değerlenir.
Şüpheli alacaklar (karşılık ayrılmak suretiyle) tasarruf değeri ile değerlenir.
Şüpheli alacaklar ve değerlemesi konusunda açıklama ticari alacaklara ilişkin
bölümde yer almaktadır.