V- DÖNEMSEL AYIRIMLAR (PASİF GEÇİCİ KALEMLER)

Tahakkuk esası ve dönemsellik ilkesi gereği işletme cari dönem kazancının tespitinde dikkate alınması gereken gider tahakkukları ile cari dönemde tahsil edilmekle birlikte gelecek dönemleri ilgilendiren (cari dönemde hasılat yazılmayan) gelir unsurları vadeleri bazında ayırıma tabi tutulmak suretiyle bilanço pasifine yabancı kaynaklar içine kaydolunur. Bu tür kaynaklar işletme için gerçek bir yabancı kaynağı ifade etmez. Ancak kayıt tekniği ve dönemsellik ilkesi gereği bilançonun yabancı kaynak kalemleri içinde gösterilir.

A- GELECEK DÖNEME İLİŞKİN GELİRLER

Dönemsellik ilkesi, her dönemin faaliyet sonuçlarının diğer dönemlerden bağımsız olarak tespit edilmesini, gelir ve giderlerin tahakkuk esasına göre muhasebeleştirilmesini, hasılat gelir ve karların aynı döneme ait gider ve maliyetlerle karşılaştırılmasını gerektirir. Hasılat ve giderlerin hangi döneme ait olduğunun belirlenmesinde ödeme ve tahsilat önem arz etmemekte olup, bu belirleme tahakkuk esasına göre yapılmaktadır.

VUK’un 287. maddesinden hareketle, içinde bulunulan dönemde tahsil edilen ancak gelecek yıllara ait olan gelirler, mukayyet değerleriyle pasifleştirilmek suretiyle, ilgili oldukları yılda gelir kaydedilecektir. THP’da gelecek dönemlere ait olarak peşin tahsil edilmiş gelirler için 380 (kısa vadeli) ve 480 (uzun vadeli) olmak üzere iki hesap öngörülmüştür.

Dönem sonu envanterinde dönemsel ayırımlar kontrol edilerek gerekli aktarmalar yapılmalıdır. Gelecek yıllara ait gelirler nedeniyle hesaplanan KDV gelirin tahsil edildiği dönemde beyan edilir. Bu gelirlerin en belirgin olanları kira gelirleri ve aidat gelirleridir.  Bu gelirlerde dönemsel ayırım gelirin tahsil edildiği anda yapılabileceği gibi dönem sonu itibariyle de yapılabilir. Gelecek yıllara ilişkin gelirler mukayyet bedeli ile değerlenir.

Örneğin bir işletmenin 01.11.2011 tarihinde yıllık 30.000 TL tutarında kira geliri tahsil ettiğini kabul edelim. İşletme dönemsel ayırımı tahsilat tarihinde yapmıştır. Bu işleme ilişkin muhasebe kaydı aşağıdaki gibi olacaktır.

Cari dönem geliri; [(30.000 / 12) x 2=]  5.000 TL

Hesaplanan KDV; 30.000 x 0,18= 5.400 TL

–––––––––––––  01.11.2011 –––––––––––

371 KASA                                                            35.400

602 DİĞER GELİRLER                                           5.000

380 GELECEK DÖN. İLİŞKİN GEL.                    25.000

391 HESAPLANAN KDV                                        5.400

Açıklama: Kira geliri tahsili kaydı

––––––––––––––––  /  ––––––––––––––-

Dönemsel ayırımının dönem sonunda yapıldığını varsayalım. Bu durumda gelirin tamamı ilk kayıtla cari dönem gelirleri arasına kaydedilecektir. Yıl sonunda ise aşağıdaki kayıt yapılacaktır.

–––––––––––––  31.12.2011 –––––––––––

602 DİĞER GELİRLER                                      25.000

380 GELECEK DÖN. İLİŞKİN GEL.                    25.000

Açıklama: Kira geliri dönem sonu değerlemesi

––––––––––––––––  /  –––––––––––––––-

B- GİDER TAHAKKUKLARI

VUK’un 287. maddesine göre, cari hesap dönemine ait olup, henüz ödenmemiş olan giderler, dönem kazancının tespitinde dikkate alınmak üzere tahakkuk ettirilerek 381 veya 481 no.lu hesaba kaydolunur. Bu giderlere; elektrik, su, telefon, ısınma, Aralık ayı SSK primi giderleri örnek verilebilir. Söz konusu hesap muhteviyatı yabancı kaynaklar mukayyet değeri ile bilançoda gösterilir. Dövizli tahakkuklarda mukayyet bedel (dönem sonu) kur değerlemesi sonucuna göre düzeltilir.

Muhasebenin dönemsellik ilkesi gereği tahakkuk ettirilen giderlerin bir bölümü mali kâr yönünden gider kabul edilmeyebilir. Bu tür giderlerin dönem mali kazancının tespitinde (beyanname üzerinde) ticari kazanca ilave edilmesi gerekmektedir.[1]

Ciro primleri de ilgili olduğu dönemde ödeyecek olan işletme tarafından tahakkuk ettirilerek mukayyet bedeli ile bilançoda gösterilir.