VII- ÖZSERMAYE VE SERMAYE YEDEKLERİ

İşletme sermayesinin ortaklar tarafından konulmuş olan kısmı öz sermayedir. Diğer bir ifade ile bilanço tarihindeki işletme varlıklarının işletme ortakları tarafından sağlanmış olan kısmı öz sermayeyi ifade eder. Bir anlamda işletmenin dağıtılmamış kârları da öz kaynak niteliğindedir.[1] Ancak bunlar THP uyarınca sermayeden ayrı olarak izlenir ve bilançoya da bu şekilde yansıtılır.

A- ÖZSERMAYE

Muhasebe uygulamasında öz sermaye; işletmenin bilanço tarihi itibariyle tescilli sermayesinden ortaklar tarafından ödenmiş olanları ifade eder. İşletme ortakları tarafından işletmeye tahsis edilen veya artırılarak tescil edilen sermaye 500 no.lu hesapta izlenir. Bu sermayeden, ortaklar tarafından henüz ödenmemiş olanlar 501 no.lu hesapta izlenir ve bilanço pasifine negatif değerle aktarılır. Bu kayıt ve işlem sonucu işletme sermayesi bilanço pasifinde ödenmiş (net) tutarı ile yer almış olur.

Kurumlarda işletme öz sermayesi şu menkul kıymetlerle temsil edilir;

- Hisse senetleri,

- Hisse senedi ilmuhaberleri,

- İntifa senetleri,

Mali uygulamada öz sermaye daha geniş anlamda kullanılmaktadır. Öz sermaye vergi kanunları uyarınca dönem kazancının tespitinde kullanılan bir araçtır. GVK’nın 38. maddesi uyarınca bilanço esasında ticari kazanç, teşebbüsteki öz sermayenin hesap dönemi sonunda ve başındaki değerleri arasındaki olumlu farktır. Bu açıdan öz sermaye unsurlarının tespiti önem taşımaktadır.

THP uyarınca işletme kârı, öz sermaye kıyaslaması yerine gelir tablosu hesapları aracılığıyla tespit edilmektedir. Bu nedenle halen işletme karlılığının tespitinde öz sermaye kıyaslama yöntemi kullanılmamaktadır.

Hangi yöntem kullanılırsa kullanılsın işletmenin kâr rakamı aynı olacağından, bu uygulama ile vergi kanunları ihlal edilmiş olmamaktadır. Günümüzde öz sermaye bir kıyaslama aracı olarak örtülü sermaye uygulamasında dikkate alınmaktadır.

Envanter ve Değerleme

İşletme öz sermayesinin envanterinde apel alacaklarının zamanında ödenip ödenmediği, ödemelerin kayıtlara intikal ettirilip ettirilmediği kontrol edilir. Apel alacaklarının geç ödenmesi durumunda ilgili ortaktan bu gecikme için faiz alınabilir. Bu durumda alınan faiz gelir olarak dikkate alınacak, öz sermaye unsuru olarak dikkate alınmayacaktır.

Öz sermaye kalemleri (sermaye ve ödenmemiş sermaye) mukayyet değerle değerlenecektir.

B- SERMAYE YEDEKLERİ

Sermaye yedekleri; sermayenin bağlandığı varlıkların değerlemesi sonucu ya da sermaye hareketleri nedeniyle ortaya çıkan fonlardır. Bu fonlar sermayeye eklenebilir, sermayeye eklenmemiş olan kısım ise sermaye yedeği olarak bilançoya aktarılır. Bunların başlıcaları aşağıda açıklanmıştır.

● Hisse Senedi İhraç Primleri: Sermaye artırımı nedeniyle çıkarılan kurum yeni hisse senetlerinin, normal bedelinin üstünde bir bedelle satışından doğan karlar hisse senedi ihraç primi (emisyon primi)’dir. Primli satışın nedeni kurum işletme değerinin yüksek olmasıdır. Bu primler bilanço pasifinde sermaye yedeği olarak (520 no.lu hesap) gösterilir. TTK uyarınca emisyon primleri işletmede yedek akçe olarak muhafaza edilmelidir.

● Hisse Senedi İptal Kârları: Hisse senedi iptal kârları, herhangi bir nedenle iptal edilen kurum hisse senetlerinin yerine çıkartılan hisse senetlerinin nominal bedelin üstünde bir bedelle ihraç edilmesinden kaynaklanan fon olup emisyon primi gibi değerlenir. Bu fon (ıskat kazancı) eğer işletme sermayesine eklenmemişse bilanço pasifinde (521 no.lu hesap) sermaye yedekleri içinde gösterilir.

Envanter ve Değerleme

Sermaye yedeklerinin dönem sonu envanterinde; yedeklerden sermayeye eklenenler için kayıt yapılıp yapılmadığı kontrol edilir. Sermaye yedeklerinden dönem sonu itibariyle işletmede bulunanlar mukayyet bedelle değerlenerek bilançoya aktarılır.

Sermaye yedeklerinin sermayeye eklenmesine ait muhasebe kaydı aşağıdaki gibidir. Örneğin, bir işletmenin bilançosunda 18.500 TL tutarında hisse senedi iptal karı bulunmaktadır. İşletme dönem içinde bu karı sermayeye ekleme kararı vermiş ve yasal işlemleri 12.05.2010 tarihi itibariyle tamamlamıştır. Muhasebe kaydı aşağıdaki gibi olmalıdır.

–––––––––––––––––– / –––––––––––––

501 ÖDENMEMİŞ SERMAYE 18.500

500 SERMAYE 18.500

Açıklama: Sermaye artırım kararı alınması

–––––––––––––12.05.2010 ––––––––––––

521 HİSSE SENEDİ İPTAL KARLARI 18.500

501 ÖDENMEMİŞ SERMAYE 18.500

Açıklama: Sermaye artırımının HS iptal karı ile karşılanması

–––––––––––––––– / –––––––––––––––

---

[1] Keza şahıs işletmelerinde öz sermaye ayırımı güçtür. Öz sermaye kavramı ile muhasebe bilimindeki sermaye kavramının farklılığını belirtmek gerekmektedir. Muhasebe biliminde sermaye olarak sadece ortaklar tarafından işletmeye tahsis edilen kaynaklar dikkate alınır.