IV- KARŞILIKLAR

İşletmeler bilanço tarihi itibariyle belirgin olarak ortaya çıkan ancak tutarı tam olarak kesinleşmeyen veya henüz tahakkuk etmemiş olan borçları için karşılık ayırabilir. Bilançonun yabancı kaynakları içinde gösterilen karşılıklar gerçek anlamda bir yabancı kaynak olmayıp hesaben yapılan aktarmaları ifade eder.

İşletmelerce en çok ayrılan karşılık kıdem tazminatı karşılığıdır. İzleyen dönemde ödenecek kazanç vergileri için ayrılan karşılıklar ile maliyet gider karşılıkları da bu kapsamda değerlendirilir.

A- VERGİ VE DİĞER YASAL YÜKÜMLÜLÜK KARŞILIKLARI

İşletmelerin cari dönemde kâr elde etmeleri durumunda bu kârlar üzerinden izleyen yıl içinde beyan edilip ödenecek kazanç vergileri için THP uyarınca vergi karşılığı tesis edilmesi ve dönem sonu bilançosunda (bilanço pasifinde) gösterilmesi (370 no.lu hesap) zorunludur. Bu karşılık, kazanç vergisinin tahakkuk ettirilmesiyle kapatılır.

Dönem kazancı üzerinden hesaplanacak kazanç vergilerinin tespitinde öncelikle vergi matrahının tespit edilmesi gerekmektedir. Vergi matrahı olan mali kârın tespitinde bu kitapçıkta açıklanan değerleme sonuçları ile KKEG de dikkate alınacaktır. Ayrıca işletmenin yararlanabileceği indirim ve istisnalar var ise bunlar da göz önünde bulundurulmalıdır.

Kazanç vergileri; gelir vergisi mükellefleri için GVK’nın 103. maddesinde düzenlenen artan oranlı tarifeye göre hesaplanacak yıllık gelir vergisi toplamını, kurumlar vergisi mükellefleri için 5520 sayılı KVK’nın 32. maddesinde düzenlenen % 20 sabit orana göre hesaplanacak kurumlar vergisi toplamını ifade eder.

Mükellef tarafından hesaplanacak vergi ve diğer yasal yükümlülük karşılıkları mukayyet bedeli ile değerlenir ve bu bedelle bilançoya aktarılır. Cari yıl kazancına mahsuben peşin ödenen vergiler de bilanço pasifinde, vergi ve diğer yükümlülük karşılıklarının altında (371 no.lu hesap) negatif değerle gösterilir. Böylece vergi karşılığı bilançoya gerçek (net) değeri ile aktarılmış olur.

Örneğin bir işletme 2010 yılında 17.000 TL tutarında geçici vergi ödemiştir. İşletmenin cari yıl hesapladığı vergi karşılığı da 19.000 TL tutarındadır. Bu işletmenin dönem sonu vergi karşılığı değerleme kaydı aşağıdaki gibi olacaktır.

––––––––––––– 31.12.2010 ––––––––––––

691 DÖNEM KÂRI VERGİ VE DİĞER

YÜKÜML. KARŞ. 19.000

370 DÖNEM KÂRI VERGİ VE DİĞER YASAL YÜK. KARŞ. 19.000

Açıklama: Vergi karşılığı ayrılması

–––––––––––––––– / –––––––––––––––

––––––––––––– 31.12.2010 ––––––––––––

371 DÖNEM KÂRININ PEŞİN ÖDENEN VERGİ VE DİĞER YÜKÜMLÜLÜKLER 17.000

193 PEŞİN ÖDENEN VERGİ VE FONLAR 17.000

Açıklama: Ödenen Geçici vergilerin dönem sonu değerlemesi

–––––––––––––––– / –––––––––––––––

691 no.lu hesap 690 no.lu hesaba aktarılarak kapatılacaktır. 193 no.lu hesap ise bu kayıtla kapanmış olacaktır.

İşletmenin ödediği geçici vergi tutarı, hesaplanacak kazanç vergisinden fazlaysa kazanç vergisi kadarlık kısım 371 no.lu hesaba aktarılacaktır. Geriye kalan kısım 193 no.lu hesapta bekletilecek ve bilanço aktifinde varlıklar arasında gösterilecektir.

Örneğimizdeki mükellefin kurumlar vergisini 15.04.2011 tarihinde tahakkuk ettirdiğini varsayalım. Bu işlemin muhasebe kaydı aşağıdaki gibi olacaktır.

––––––––––––– 15.04.2011 ––––––––––––

370 DÖNEM KÂRI VERGİ VE DİĞER YASAL YÜKÜMLÜLÜK KARŞILIĞI 19.000

371 DÖNEM KÂRININ PEŞİN ÖDENEN VERGİ VE DİĞER YÜKÜMLÜLÜKLERİ 17.000

360 ÖDENECEK VERGİ VE FONLAR 2.000

Açıklama: Kurumlar vergisinin tahakkuku

–––––––––––––––– / –––––––––––––––

B- KIDEM TAZMİNATI KARŞILIĞI

İşletme tarafından ilgili kanunlarda yer alan esaslara göre hesaplanan kıdem tazminatlarından dönem içinde ödenmeyen kısım için karşılık ayrılır. Bu tazminatlardan bilanço tarihi itibariyle bir yıl içinde ödenmesi öngörülenler kısa vadeli yabancı kaynaklar içinde, daha uzun vadede ödenmesi öngörülenler ise uzun vadeli yabancı kaynaklar içinde gösterilir.

Karşılık ayrılma esnasında ortaya çıkan karşılık giderlerinin KKEG olarak değerlendirileceği unutulmamalıdır. Kıdem tazminatları vergi kanunları uyarınca ancak ödendikleri dönemde gider yazılabilir. Diğer taraftan cari dönemde ödenen kıdem tazminatlarından daha önce karşılık ayrılmış olanların, söz konusu karşılık kadar olan kısmının da cari dönemde giderleştirilmesi[1] gerektiği unutulmamalıdır.[2]

C- MALİYET GİDERLERİ KARŞILIĞI

Standart maliyet yöntemini kullanan işletmeler ile fiili maliyet yöntemini kullanan işletmeler bütün giderlerin fiilen ortaya çıkmasını beklemeden önceden giderlerini bütçeleyerek üretim maliyetlerini oluşturur. Bütçeleme işlemi maliyet gider karşılığı ayrılmak suretiyle yapılır.

Bütçelenen gider fiilen ortaya çıktıkça karşılık hesabı kapatılır. Bu işlemden amaç üretim giderlerinin üretim dönemi maliyetlerine doğru intikal etmesini sağlamaktır. Dönem sonu itibariyle bu şekilde ayrılmış olan maliyet gideri karşılıkları (373 no.lu hesap bakiyesi) mukayyet bedeli ile değerlenerek bilançoya kaydolunur.

---

[1] Burada giderleştirme beyanname üzerinde yapılmalıdır. Çünkü karşılık ayrıldığı dönemde söz konusu kıdem tazminatı muhasebe kayıtlarında giderleştirilmiş ancak gider mali kârın tespitinde KKEG olarak dikkate alınmış olacaktır. Dolayısıyla karşılık ayrılan kısma ilişkin kıdem tazminatı bu dönemde muhasebe kaydıyla tekrar giderleştirilemeyecektir.

[2] Geniş açıklama için Bkz. M. Emin AKYOL- Muzaffer KÜÇÜK, Tekdüzen Hesap Planı ve Mali Tablolar, Yaklaşım Yayınları