IX- DÖNEMSEL AYIRIMLAR (AKTİF GEÇİCİ KALEMLER)
Tahakkuk esası
ve dönemsellik ilkesi gereği işletme cari dönem kazancının tespitinde dikkate
alınması gereken gelir tahakkukları ile cari dönemde ödenmekle birlikte gelecek
dönemleri ilgilendiren (cari dönemde gider veya maliyet yazılmayan) gider
unsurları vadeleri bazında ayırım da yapılmak suretiyle bilanço aktifine kaydolunur.
Bu tür varlıklar taahhüt işi maliyetlerinde olduğu gibi işletme için gerçek bir
varlığı ifade etmez. Ancak kayıt tekniği ve dönemsellik ilkesi gereği
bilançonun varlık kalemleri içinde gösterilir.
A- GELECEK
DÖNEME İLİŞKİN GİDERLER
Dönemsellik
ilkesi, her dönemin faaliyet sonuçlarının diğer dönemlerden bağımsız olarak
tespit edilmesini, gelir ve giderlerin tahakkuk esasına göre muhasebeleştirilmesini,
hasılat, gelir ve karların aynı döneme ait gider ve maliyetlerle karşılaştırılmasını
gerektirir.
Hasılatın ve
giderlerin hangi döneme ait olduğunun belirlenmesinde ödeme ve tahsilat önem
arz etmemekte olup, bu belirleme tahakkuk esasına göre yapılacaktır. VUK’un
283. maddesinden hareketle, içinde bulunulan dönemde ödenen ancak gelecek
yıllara ait olan giderler, mukayyet değerleriyle aktifleştirilmek suretiyle
ilgili oldukları yılda gider kaydedilecektir.
THP’da gelecek
dönemlere ait olarak peşin ödenmiş giderler için 18 (kısa vadeli) ve 28 (uzun
vadeli) olmak üzere iki hesap grubu öngörülmüştür. Dönem sonu envanterinde
dönemsel ayırımlar kontrol edilerek gerekli aktarmalar yapılır.
Gelecek yıllara
ait giderler nedeniyle yüklenilen KDV, giderin yapıldığı dönemde indirim konusu
yapılır. Bu giderlerin en belirgin olanları kira giderleri ve sigorta
giderleridir. Kira giderlerinde dönemsel ayırım ay bazında, sigorta giderlerinde
gün bazında yapılır. Bu ayırım giderin oluştuğu anda yapılabileceği gibi dönem
sonu itibariyle de yapılabilir. Bu aktifler mukayyet bedeli ile değerlenir.
Örneğin, bir işletmenin, binek otosu bir yıllık
kasko sigorta bedeli olarak 12.11.2010 tarihinde 1.168 TL prim ödendiğini kabul
edelim. İşletme dönemsel ayırımı gider tarihinde yapmıştır. Muhasebe kaydı
şöyle olacaktır (Vergiler ihmal edilecektir):
Cari dönem
gideri: [(1.168 /365) x 50 gün=] 160 TL
––––––––––––– 12.11.2010 ––––––––––––
770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ 160
180 GELECEK AYLARA AİT GİDERLER 1.008
100 KASA 1.168
Açıklama:
Sigorta gideri kaydı
–––––––––––––––––– /
––––––––––––––
Dönemsel
ayırımının dönem sonunda yapılması halinde; giderin tamamı ilk kayıtla cari
dönem giderleri arasına kaydedilecektir. Yıl sonunda ise aşağıdaki kayıt
yapılacaktır.
––––––––––––– 31.12.2010 ––––––––––––
180 GELECEK AYLARA AİT GİDERLER 1.008
770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ 1.008
Açıklama:
Sigorta gideri dönemsel aktarma kaydı
–––––––––––––––––– /
––––––––––––––
B- GELİR
TAHAKKUKLARI
VUK’un 283.
maddesine göre, cari hesap dönemine ait olup, henüz tahsil edilmemiş olan
hasılat, dönem kazancının tespitinde dikkate alınmak üzere mukayyet değerleri
üzerinden aktifleştirilir. Vadeli mevduatlara ilişkin[1]
faizler gibi bu dönemde başlayıp gelecek döneme devreden ya da faturası gelecek
yıllarda kesilecek süreklilik arz eden hizmetlerin gelirlerinin bir kısmı içinde
bulunulan döneme ait olmasına karşın, bu tür faiz ve gelirlerin nakden veya
hesaben tahsili gelecek dönemlerde yapılır.
Dönemsellik
ilkesi gereği bu tür gelirlerin içinde bulunulan döneme isabet eden
kısımlarının cari dönemin gelir hesaplarına intikal ettirilmesi gerekmektedir.
THP’de içinde
bulunulan döneme ait olup tahsili veya ilgili adına kesin borç kaydı gelecek
dönemlerde yapılacak gelirlerin izlenmesi için 181 ve 281 no.lu hesaplar belirlenmiştir.
Bilançoda bu kaleme kaydolunacak gelir tahakkukları mukayyet bedeli ile
değerlenecektir. Döviz cinsinden gelirlere ilişkin gelir tahakkuklarının
mukayyet bedeli dönem sonu itibariyle yapılacak kur değerlemesi sonucuna göre
düzeltilmelidir.
Muhasebenin
dönemsellik ilkesi gereği olarak tahakkuk ettirilen gelirlerin bir bölümü, mali
kâr yönünden elde edilmiş sayılmaz. Örneğin alış bedeli ile değerlenmesi
gereken menkul kıymetler için tahakkuk ettirilen gelirler. Bu tür gelirlerin
dönem mali kazancının tespitinde beyanname üzerinde ticari kazançtan düşülmesi
gerekmektedir.
Ciro Primleri
Ciro primleri
genellikle yılsonu itibariyle hesaplanmakta ve takip eden yılın ilk aylarında
kesinlik kazanarak belgelendirilmektedir.
Kapanan hesap
döneminde alınan mal miktarı veya tutarına göre hesaplanan ve takip eden yılın
tarihini taşıyan belgelerle tevsik olunan ciro primlerinde, belgeleme izleyen
yılda olmakla beraber elde eden yönünden hasılat, sağlayan yönünden gider
kapanan yıla aittir ve dönemsellik ilkesi gereği ait oldukları yılda gelir ve
gider olarak dikkate alınmalıdır.
TDHP açısından; elde eden yönünden 181 no.lu Gelir Tahakkukları Hesabına
borç, 602 no.lu Diğer Gelirler Hesabına alacak kaydı; sağlayan yönünden ise 611
no.lu Satış İskontoları Hesabına borç, 381 Gider Tahakkukları Hesabına alacak
kaydı yapılmalı ve takip eden yılda düzenlenen belgelerle tahakkuk hesapları
kapatılmalıdır.
Örneğin A işletmesi 30.12.2010 tarihinde müşterisi
B işletmesine 8.000 TL ciro primi tahakkuk ettirdiğini bildirmiş ve karşılığında
ciro primi faturası düzenlenmesini talep etmiştir. B işletmesi de faturayı
15.1.2011 tarihinde düzenlemiştir. Bu işleme ilişkin muhasebe kaydı şöyle
olacaktır. (KDV oranı %18 olup peşin ödenmiştir)
Hesaplanacak
KDV; 8.000 x 0,18= 1.440 TL
A İşletmesi Kaydı:
––––––––––––– 30.12.2010 ––––––––––––
611 SATIŞ İSKONTOLARI 8.000
381 GİDER TAHAKKUKLARI 8.000
Açıklama:
Ciro primi tahakkuku
––––––––––––– 15.01.2011 ––––––––––––
381 GİDER TAHAKKUKLARI 8.000
191 İNDİRİLECEK KDV 1.440
120 ALICILAR 8.000
100 KASA 1.440
Açıklama:
Ciro primi faturasının gelmesi
––––––––––––––––– /
–––––––––––––––
B İşletmesi
Kaydı:
––––––––––––– 30.12.2010 ––––––––––––
181 GELİR TAHAKKUKLARI 8.000
602 DİĞER GELİRLER 8.000
Açıklama:
Ciro primi tahakkuku
––––––––––––– 15.01.2011 ––––––––––––
320 SATICILAR 8.000
100 KASA 1.440
181 GELİR TAHAKKUKLARI 8.000
391 HESAPLANAN KDV 1.440
Açıklama:
Ciro primi faturasının düzenlenmesi
–––––––––––––––––– /
–––––––––––––––
Gelir tablosu
hesapları ilgili dönem sonu itibariyle 690 no.lu Dönem Kar Zararı Hesabına
aktarılarak kapatılacaktır.
[1] Vadeli
mevduatların değerlemesi hazır değerlere ilişkin bölümde BANKALAR başlığı
altında açıklanmıştır.