IV- DİĞER ALACAKLAR
İşletme ticari
faaliyetiyle ilgili olan ancak bir ticari muamele sonucu doğmayan alacaklar
diğer alacak olarak nitelendirilir ve bilançoda dönen veya duran varlıklar
içinde bu ad altında gösterilir. İşletmelerin tüm işlemleri ticaridir. Ticari
alacak ile diğer alacak arasındaki en önemli fark bir ticari muamele sonucu
doğmuş olmaktır. Diğer alacaklar ticari bir muamele sonucu doğmazlar.
Diğer işletme
alacakları Tekdüzen Hesap Planında da belirtildiği üzere aşağıdaki alacak
unsurlarından oluşur. THP uyarınca diğer alacaklarda ayırım borçlu kişi veya
kuruluş bazında yapılmıştır. Ticari alacaklarda ise ayırım alacak türüne göre
yapılmıştı.
- Ortaklardan alacaklar,
- İştiraklerden alacaklar,
- Bağlı ortaklıklardan alacaklar,
- Personelden alacaklar,
- Diğer çeşitli alacaklar,
- Şüpheli diğer alacaklar.
Diğer işletme
alacaklarının envanteri yukarıda açıklanan ticari alacak envanteri gibidir.
Envanter işleminde kaydi ve fiili mevcutlar karşı işletmelerle mutabakat da
sağlanarak tespit edilir, envanter farklılıkları fiili envanter sonucuna göre
düzeltilir. Değerleme günü itibariyle nedeni
tespit edilemeyen kaydi envanter farklılıkları geçici olarak 197 veya 397 no.lu
hesaplara kaydolunur. Envanter işleminde dönemsel faiz tahakkukları ve vadeler
bazında ayırım[1]
(kısa vadeli alacaklara aktarma) yapılır.
Diğer alacak
grubu içinde bulunan alacaklar dönem sonunda reeskont işlemine tabi
tutulabilir. Mali kazancın tespiti açısından da kabul edilen reeskont giderleri
ticari alacakları değerleme bölümünde yapılan açıklamalar doğrultusunda tespit
edilmelidir. KKEG niteliğindeki reeskont giderinin mali kazancın tespitinde
ticari kazanca eklenmesi, izleyen yılda da bunun tersi işlem yapılması gerektiği
unutulmamalıdır.
A- ORTAKLARDAN
ALACAKLAR
Ortaklardan
alacakların bir ticari işlem sonucunda oluşan kısmı bilançonun ticari
alacakları içinde gösterilir ve orada değerlenir. Ortaklardan alacakların
ticari işlemden kaynaklanmayan kısmı diğer alacaklar içinde gösterilir ve değerlenir.
Ortaklardan alacakların değerlemesinde ticari alacak değerleme ölçüleri
kullanılır. Alacaklar mukayyet bedeli ile değerlenir. Döviz cinsinden alacakların
dönem sonu değerlemesinde mukayyet bedeli, Maliye Bakanlığı’nca yayımlanan
döviz alış kuruna göre yapılacak kur değerlemesi sonucuna göre düzeltilir. Kur
değerlemesinde lehte oluşan kur farkları 646 no.lu, aleyhte oluşan kur farkları
da 656 no.lu gelir tablosu hesaplarına kaydolunur.
Ortaklardan
alacaklar da şüpheli alacak ve değersiz alacak işlemine konu edilir. Ancak
ortaklardan alacağın şüphelilik durumunun tespitinde işletmedeki sermaye payı
da dikkate alınmalıdır. İşletmedeki sermaye payı tutarı kadar alacak kısmının
tahsilinin şüpheli olduğu kabul edilmez.[2]
Bu tutarı aşan alacak kısmı için ancak şüphelilik veya değersizlikten söz
edilebilir.
Tahsili şüpheli
hale gelen alacak kısmı şüpheli alacak kalemi içinde gösterilir ve orada
değerlenir. Bu alacaklar, ticari işlemden doğmadıkları için şüpheli alacak ve
değersiz alacak uygulaması, mali kârın tespitinde dikkate alınmaz.
Ortaklardan
alacaklar işletmeden çekişi ifade ediyorsa alacak tutarı, işletmeden çekilen
kıymetin emsal bedelle değerlenmesi sonucu bulunacaktır.
Ortaklardan
alacakların örtülü sermaye ve transfer fiyatlandırması yoluyla örtülü kazanç
dağıtımı[3]
açısından da değerlendirilmesi gerekmektedir.
Örneğin bir işletmenin, ortaklığı olan bir
başka işletmeden finansal amaçla verdiği 16.000 TL tutarında alacağı mevcuttur.
İşletme söz konusu alacak için 2010 yılı sonunda, verilen finansman hizmeti
karşılığı ortağına 1.700 TL(+306 TL KDV) tutarda fatura düzenlemiş, ortak da
fatura KDV’sini peşin ödemiştir.
Bu alacak dönem sonunda mukayyet bedelle değerlenecek, dönemsel faiz
tahakkuku da söz konusu mukayyet bedele eklenecektir.
––––––––––––– 31.12.2010 ––––––––––––
131 ORTAKLARDAN ALACAKLAR 1.700
131.01.005- Ortak A İşletmesinden Al.
100 KASA 306
642 FAİZ GELİRLERİ 1.700
391 HESAPLANAN KDV 306
Açıklama:
Dönem sonu alacak faiz tahakkuku
–––––––––––––––
/
––––––––––––––––
B- İŞTİRAKLERDEN
ALACAKLAR
İşletmenin,
sermayesinin %10 ile %50 arasında bir payına sahip olduğu işletmelerden olan ve
ticari işlem sonucu doğmamış bulunan alacakları bu kalem içinde gösterilir ve
değerlenir.
İştiraklerden alacakların
envanter ve değerlemesi ortaklardan alacaklarla aynıdır. Alacaklar mukayyet
bedeli ile değerlenir. Döviz cinsinden alacakların dönem sonu değerlemesinde
mukayyet bedeli, Maliye Bakanlığı’nca yayımlanan döviz alış kuruna göre
yapılacak kur değerlemesi sonucuna göre düzeltilir.
C- BAĞLI
ORTAKLIKLARDAN ALACAKLAR
İşletmenin,
sermayesinin %50’sinden fazlasına sahip olduğu işletmelerden olan ve bir ticari
işlem sonucu doğmamış bulunan alacakları bu kalem içinde gösterilir ve değerlenir.
Bağlı
ortaklıklardan alacakların envanter ve değerlemesi ortaklardan alacaklarla
aynıdır. Alacaklar mukayyet bedeli ile değerlenir. Döviz cinsinden alacakların
dönem sonu değerlemesinde mukayyet bedeli, Maliye Bakanlığı’nca yayımlanan
döviz alış kuru ile yapılacak kur değerlemesi sonucuna göre düzeltilir.
Örneğin bir işletmenin bağlı ortaklık A işletmesinden
5.000 $ tutarında alacağı bulunmaktadır ve bu alacağı için dönem sonunda Merkez
Bankası kuruna göre 235 TL lehte kur farkı hesaplanmıştır. Bu değerleme işlemi aşağıdaki
şekilde kaydedilecektir.
––––––––––––– 31.12.2010 ––––––––––––
133 BAĞLI ORTAKLIKLARDAN
ALACAKLAR 235
133.00.003 A İşletmesinden Al.
646 KAMBİYO GELİRLERİ 235
Açıklama:
Dönem sonu alacak kur değerlemesi
–––––––––––––––– /
––––––––––––––––
D- PERSONELDEN
ALACAKLAR
Personelden
alacaklar vadelerine göre bilançonun (kısa vadeli olanlar 135, uzun vadeli
olanlar 235 no.lu hesap) bu kalemi içinde gösterilir ve değerlenir. Personelden
alacaklar mukayyet bedeli ile değerlenir. Döviz cinsinden alacakların dönem sonu
değerlemesinde mukayyet bedeli, Maliye Bakanlığı’nca yayımlanan döviz alış kuru
ile yapılacak kur değerlemesine göre düzeltilir. Kur değerlemesinde lehte
oluşan kur farkları 646 no.lu, aleyhte oluşan kur farkları da 656 no.lu gelir
tablosu hesaplarına kaydolunur.
E- DİĞER ÇEŞİTLİ
ALACAKLAR
İşletmenin ticari işlemleri sonucu doğmamış olan ve ortaklar, iştirakler,
bağlı ortaklıklar, personel dışında kalan kişi ve kurumlardan olan alacakları,
vadeleri bazında ayrılarak bilançoda bu kalem içinde gösterilir ve değerlenir.
Bu alacaklar da mukayyet bedeli ile değerlenir. Döviz cinsinden alacakların
dönem sonu değerlemesinde mukayyet bedeli, Maliye Bakanlığı’nca yayımlanan
döviz alış kuruna göre yapılacak kur değerlemesi sonucuna göre düzeltilir. Kur
değerlemesinde lehte oluşan kur farkları 646 no.lu, aleyhte oluşan kur farkları
da 656 no.lu gelir tablosu hesaplarına kaydolunur.
F- ŞÜPHELİ DİĞER
ALACAKLAR
Diğer işletme
alacaklarından tahsili şüpheli hale gelenler bilançoda bu kalem içinde
gösterilir ve değerlenir. Şüpheli alacaklar (karşılık ayrılmak suretiyle)
tasarruf değeri ile değerlenir. Şüpheli alacaklar ve değerlemesi konusunda
açıklama ticari alacaklara ilişkin bölümde yer almaktadır.