İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
MEVZUATINA GÖRE İŞYERLERİNDE RİSK DEĞERLENDİRMESİ NASIL YAPILACAK?
Yazar: Arif TEMİR*
Yaklaşım / Şubat 2013 /
Sayı: 242
I- GİRİŞ
Bilindiği üzere risk
değerlendirmesi yapma yükümlülüğü 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu(1)
ile Kanun kapsamı dışında olan işyerleri hariç bütün işyerlerine getirilmiştir.
Risk değerlendirmesi yapma yükümlülüğü 01.01.2013 tarihinden itibaren istisna
olarak belirtilen işyerleri dışında kalan bütün işyerlerinde yapılması
gerekiyor. İşyerlerinin kamu veya özel işyeri olmasının bir önemi bulunmuyor.
İşçi ve memur çalıştıran bütün kurum, kuruluş ve özel işyerleri risk
değerlendirmesi yapacak. risk değerlendirmesinin
nasıl yapılacağı 30.12.2012 tarihinde yürürlüğe giren İş Sağlığı ve Güvenliği
Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği’nde(2) açıklanmıştır. Ayrıca Risk
değerlendirmesi yapmamanın cezası da var. Ceza miktarı da
oldukça yüksek.
Bu yazımızda; İş Sağlığı ve Güvenliği Risk
Değerlendirmesi Yönetmeliği’ne göre risk değerlendirmesinin nasıl yapılması
gerektiğini ve buna ilişkin usul ve esasları açıklamaya çalışacağız.
II- RİSK DEĞERLENDİRMESİNİ HANGİ İŞYERLERİ YAPACAK
RİSK DEĞERLENDİRMESİ YAPMAYACAK İŞYERLERİ
6331 sayılı İş sağlığı ve Güvenliği
Kanunu’na göre risk değerlendirmesi;
·
Türk Silahlı Kuvvetleri, genel kolluk kuvvetleri ve Milli İstihbarat
Teşkilatı Müsteşarlığının faaliyetleri,
·
Afet ve acil durum birimlerinin müdahale faaliyetleri,
·
Ev hizmetleri,
·
Çalışan istihdam etmeksizin kendi nam ve hesabına mal ve hizmet üretimi
yapanlar,
·
Hükümlü ve tutuklulara yönelik infaz hizmetleri sırasında, iyileştirme
kapsamında yapılan iş yurdu, eğitim, güvenlik ve meslek edindirme
faaliyetleri kapsamında olan işyerlerinde yapılmayacak.
A- RİSK DEĞERLENDİRMESİ YAPACAK İŞYERLERİ
6331 sayılı İş sağlığı ve Güvenliği Kanunu’na
göre yukarıda belirtilen istisna kapsamında olan işyerleri hariç bütün
işyerlerinde risk değerlendirmesi yapılması gerekiyor.
Örneğin bir kapıcı çalıştıran apartmanda,
1000 işçi çalıştıran işyeri de risk değerlendirmesi yapmak zorunda. İşyerinin
tehlike sınıfı ne olursa olsun bir çalışanın olması risk değerlendirmesi
yapılması için yeterli oluyor(3). İşyerinde bir çırak çalıştıran berberin bile
risk değerlendirmesi yapması gerekiyor. Ayrıca kamu kurum ve kuruluşlarının da
risk değerlendirmesi yapması İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile zorunlu hale
geldi(4).
III- RİSK
DEĞERLENDİRMESİ NASIL YAPILACAK?
Risk değerlendirmesi; tüm işyerleri için
tasarım veya kuruluş aşamasından başlamak üzere tehlikeleri tanımlama, riskleri
belirleme ve analiz etme, risk kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması,
dokümantasyon, yapılan çalışmaların güncellenmesi ve gerektiğinde yenileme
aşamaları izlenerek gerçekleştirilir. Risk değerlendirmesi çalışması yapılırken
ihtiyaç duyulan her aşamada çalışanların sürece katılarak görüşlerinin alınması
sağlanır. Bu aşamaları bölümler halinde açıklayalım.
A- RİSK DEĞERLENDİRMESİ EKİBİ
Risk değerlendirmesi, risk değerlendirme
ekibi tarafından yapılacak. Buna göre; Risk değerlendirmesi,
işverenin oluşturduğu ekip tarafından gerçekleştirilecek. Risk değerlendirmesi
ekibi aşağıdaki kişilerden oluşacak:
·
İşveren veya işveren vekili,
·
İşyerinde sağlık ve güvenlik hizmetini yürüten iş güvenliği uzmanları ile
işyeri hekimleri,
·
İşyerindeki çalışan temsilcileri,
·
İşyerindeki destek elemanları,
·
İşyerindeki bütün birimleri temsil edecek şekilde belirlenen ve işyerinde
yürütülen çalışmalar, mevcut veya muhtemel tehlike kaynakları ile riskler
konusunda bilgi sahibi çalışanlar.
İşveren, ihtiyaç duyulduğunda bu ekibe
destek olmak üzere işyeri dışındaki kişi ve kuruluşlardan hizmet alabilecek.
Risk değerlendirmesi çalışmalarının koordinasyonu işveren veya işveren
tarafından ekip içinden görevlendirilen bir kişi tarafından da sağlanabilecek.
İşveren, risk değerlendirmesi
çalışmalarında görevlendirilen kişi veya kişilerin görevlerini yerine
getirmeleri amacıyla araç, gereç, mekân ve zaman gibi gerekli bütün
ihtiyaçlarını karşılar, görevlerini yürütmeleri sebebiyle hak ve yetkilerini
kısıtlayamaz.
Risk değerlendirmesi çalışmalarında
görevlendirilen kişi veya kişiler işveren tarafından sağlanan bilgi ve
belgeleri koruyup ve gizli tutmakla yükümlüdürler.
İşyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı
çalıştırma yükümlülüğü az tehlikeli olan yerlerde 30.06.2014 tarihinde, 50 den
az çalışanı bulunan tehlikeli ve çok tehlikeli işyerlerinde 30.06.2013
tarihinde başlayacağı için bu tarihe kadar yapılacak risk değerlendirme
ekibinde iş güvenliği uzmanları ile işyeri hekimlerinin bulunması
aranmayacak(5).
B- TEHLİKELERİN TANIMLANMASI
Risk değerlendirmesinde ilk önce
tehlikeler tanımlanır. Tehlikeler tanımlanırken çalışma ortamı, işyeri bina ve
eklentileri, işyerinde yürütülen faaliyetler ile iş ve işlemler, üretim süreç
ve teknikleri, iş ekipmanları, kullanılan maddeler,
artık ve atıklarla ilgili işlemler, organizasyon ve hiyerarşik yapı, görev,
yetki ve sorumluluklar, işe başlamadan önce ilgili mevzuat gereği alınacak
çalışma izin belgeleri, çalışanların eğitim, yaş, cinsiyet ve benzeri
özellikleri ile sağlık gözetimi kayıtları, genç, yaşlı, engelli, gebe veya
emziren çalışanlar gibi özel politika gerektiren gruplar ile kadın çalışanların
durumları, işyerinin teftiş sonuçları, meslek hastalığı kayıtları, iş kazası
kayıtları, işyerinde meydana gelen ancak yaralanma veya ölüme neden olmadığı
halde işyeri ya da iş ekipmanının zarara uğramasına yol açan olaylara ilişkin
kayıtlar, acil durum planları, sağlık ve güvenlik planı ve patlamadan korunma
dokümanı gibi belirli işyerlerinde hazırlanması gereken dokümanlar vb. bilgiler
toplanır.
C- RİSKLERİN ANALİZİ
Tespit edilmiş olan
tehlikelerin her biri ayrı ayrı dikkate alınarak bu tehlikelerden
kaynaklanabilecek risklerin hangi sıklıkta oluşabileceği ile bu risklerden
kimlerin, nelerin, ne şekilde ve hangi şiddette zarar görebileceği belirlenir.
Bu belirleme yapılırken mevcut kontrol tedbirlerinin etkisi de göz önünde
bulundurulur. Toplanan bilgi ve veriler ışığında belirlenen riskler; işletmenin
faaliyetine ilişkin özellikleri, işyerindeki tehlike veya risklerin nitelikleri
ve işyerinin kısıtları gibi faktörler ya da ulusal veya uluslararası
standartlar esas alınarak seçilen yöntemlerden biri veya birkaçı bir arada
kullanılarak analiz edilir. Analiz sonuçlarına göre risklerin kontrolü
sağlanır. Risk kontrol adımları uygulanırken toplu korunma önlemlerine, kişisel
korunma önlemlerine göre öncelik verilmesi ve uygulanacak önlemlerin yeni
risklere neden olmaması sağlanır.
D- RİSK KONTROL ADIMLARI
Risklerin kontrolünde sırasıyla aşağıda
belirtilen adımlar uygulanır:
1- Planlama: Analiz
edilerek etkilerinin büyüklüğüne ve önemine göre sıralı hale getirilen
risklerin kontrolü amacıyla bir planlama yapılır.
2- Risk kontrol
tedbirlerinin kararlaştırılması: Riskin tamamen bertaraf edilmesi, bu
mümkün değil ise riskin kabul edilebilir seviyeye indirilmesi için aşağıdaki
adımlar uygulanır.
·
Tehlike veya tehlike kaynaklarının ortadan
kaldırılması.
·
Tehlikelinin, tehlikeli olmayanla veya daha az tehlikeli olanla
değiştirilmesi.
·
Riskler ile kaynağında mücadele edilmesi.
3- Risk kontrol
tedbirlerinin uygulanması: Kararlaştırılan tedbirlerin iş ve işlem
basamakları, işlemi yapacak kişi ya da işyeri bölümü, sorumlu kişi ya da işyeri
bölümü, başlama ve bitiş tarihi ile benzeri bilgileri içeren planlar
hazırlanır. Bu planlar işverence uygulamaya konulur.
4- Uygulamaların
izlenmesi: Hazırlanan planların uygulama adımları düzenli olarak
izlenir, denetlenir ve aksayan yönler tespit edilerek gerekli düzeltici ve
önleyici işlemler tamamlanır.
Risk kontrol adımları uygulanırken toplu
korunma önlemlerine, kişisel korunma önlemlerine göre öncelik verilmesi ve
uygulanacak önlemlerin yeni risklere neden olmaması sağlanır.
Belirlenen risk için kontrol tedbirlerinin
hayata geçirilmesinden sonra yeniden risk seviyesi tespiti yapılır. Yeni
seviye, kabul edilebilir risk seviyesinin üzerinde ise bu maddedeki adımlar
tekrarlanır.
E- RİSK DEĞERLENDİRMESİ SONUCU
DÜZENLENECEK BELGE
Risk değerlendirmesi belgesinde;
·
İşyerinin unvanı, adresi ve işverenin adı,
·
Gerçekleştiren kişilerin isim ve unvanları ile bunlardan iş güvenliği uzmanı
ve işyeri hekimi olanların Bakanlıkça verilmiş belge bilgileri,
·
Gerçekleştirildiği tarih ve geçerlilik tarihi,
·
Risk değerlendirmesi işyerindeki farklı bölümler için ayrı ayrı yapılmışsa
her birinin adı,
·
Belirlenen tehlike kaynakları ile tehlikeler,
·
Tespit edilen riskler,
·
Risk analizinde kullanılan yöntem veya yöntemler,
·
Tespit edilen risklerin önem ve öncelik sırasını da
içeren analiz sonuçları,
·
Düzeltici ve önleyici kontrol tedbirleri, gerçekleştirilme tarihleri ve
sonrasında tespit edilen risk seviyesi
gibi hususlar yer alır.
Risk değerlendirmesi dokümanının sayfaları
numaralandırılarak; gerçekleştiren kişiler tarafından her sayfası paraflanıp,
son sayfası imzalanır ve işyerinde saklanır.
F- AYNI ALANDA BİRDEN ÇOK İŞVEREN VARSA
RİSK DEĞERLENDİRMESİ NASIL YAPILACAK?
Yönetmeliğin 14. maddesine göre; aynı
çalışma alanını birden fazla işverenin paylaşması durumunda, yürütülen işler
için diğer işverenlerin yürüttüğü işler de göz önünde bulundurularak ayrı ayrı
risk değerlendirmesi gerçekleştirilir. İşverenler, risk değerlendirmesi
çalışmalarını, koordinasyon içinde yürütür, birbirlerini ve çalışan
temsilcilerini tespit edilen riskler konusunda bilgilendirir.
Yönetmelik toplu
çalışma alanları yöneticilerine önemli sorumluluklar getirmiştir. Buna göre
birden fazla işyerinin bulunduğu iş merkezleri, iş hanları, sanayi bölgeleri
veya siteleri gibi yerlerde, işyerlerinde ayrı ayrı gerçekleştirilen risk
değerlendirmesi çalışmalarının koordinasyonu yönetim tarafından yürütülür.
Yönetim; bu koordinasyonun yürütümünde, işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği
yönünden diğer işyerlerini etkileyecek tehlikeler hususunda gerekli tedbirleri
almaları için ilgili işverenleri uyarır ve bu uyarılara uymayan işverenleri
Bakanlığa bildirir.
G- ASIL İŞVEREN VE ALT İŞVEREN İLİŞKİSİNİN
BULUNDUĞU İŞYERLERİNDE RİSK DEĞERLENDİRMESİ YAPILMASI
Bir işyerinde bir veya daha fazla alt
işveren bulunması halinde:
·
Her alt işveren yürüttükleri işlerle ilgili olarak, İş Sağlığı ve Güvenliği
Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği hükümleri uyarınca gerekli risk
değerlendirmesi çalışmalarını yapar veya yaptırır.
·
Alt işverenlerin risk değerlendirmesi çalışmaları konusunda asıl işverenin
sorumluluk alanları ile ilgili ihtiyaç duydukları bilgi ve belgeler asıl
işverence sağlanır.
·
Asıl işveren, alt işverenlerce yürütülen risk değerlendirmesi çalışmalarını
denetler ve bu konudaki çalışmaları koordine eder.
Alt işverenler hazırladıkları risk
değerlendirmesinin bir nüshasını asıl işverene verir. Asıl işveren; bu risk
değerlendirmesi çalışmalarını kendi çalışmasıyla bütünleştirerek, risk kontrol
tedbirlerinin uygulanıp uygulanmadığını izler, denetler ve uygunsuzlukların
giderilmesini sağlar.
H- RİSK DEĞERLENDİRMESİNİN YENİLENMESİ
Risk değerlendirmesinin yenilenmesine
ilişkin süreler yönetmeliğin 12. maddesinde belirtilmiştir. Buna göre; yapılmış
olan risk değerlendirmesi; tehlike sınıfına göre çok tehlikeli, tehlikeli ve az
tehlikeli işyerlerinde sırasıyla en geç iki, dört ve altı yılda bir yenilenir.
Aşağıda belirtilen durumlarda ortaya
çıkabilecek yeni risklerin, işyerinin tamamını veya bir bölümünü etkiliyor
olması göz önünde bulundurularak risk değerlendirmesi tamamen veya kısmen
yenilenir. Buna göre;
·
İşyerinin taşınması veya binalarda değişiklik yapılması,
·
İşyerinde uygulanan teknoloji, kullanılan madde ve ekipmanlarda
değişiklikler meydana gelmesi,
·
Üretim yönteminde değişiklikler olması,
·
İş kazası, meslek hastalığı veya ramak kala olay meydana gelmesi,
·
Çalışma ortamına ait sınır değerlere ilişkin bir mevzuat değişikliği
olması,
·
Çalışma ortamı ölçümü ve sağlık gözetim sonuçlarına göre gerekli görülmesi,
·
İşyeri dışından kaynaklanan ve işyerini etkileyebilecek yeni bir tehlikenin
ortaya çıkması
hallerinde risk değerlendirmesi
tamamen veya kısmen yenilenir.
İ- RİSK DEĞERLENDİRMESİNDE İŞVERENİN
YÜKÜMLÜLÜĞÜ
Risk değerlendirmesi konusunda
işverenlerin yükümlülükleri aşağıda belirtilmiştir.
·
İşveren; çalışma ortamının ve çalışanların sağlık ve güvenliğini sağlama,
sürdürme ve geliştirme amacı ile iş sağlığı ve güvenliği yönünden risk
değerlendirmesi yapar veya yaptırır.
·
Risk değerlendirmesinin gerçekleştirilmiş olması; işverenin, işyerinde iş
sağlığı ve güvenliğinin sağlanması yükümlülüğünü ortadan kaldırmaz.
·
İşveren, risk değerlendirmesi çalışmalarında görevlendirilen kişi veya
kişilere risk değerlendirmesi ile ilgili ihtiyaç duydukları her türlü bilgi ve
belgeyi temin eder.
·
İşveren, risk değerlendirmesi çalışmalarında görevlendirilen kişi veya
kişilerin görevlerini yerine getirmeleri amacıyla araç, gereç, mekân ve zaman
gibi gerekli bütün ihtiyaçlarını karşılar, görevlerini yürütmeleri sebebiyle
hak ve yetkilerini kısıtlayamaz.
J- RİSK DEĞERLENDİRMESİNİN BİR KURUMA
VERİLMESİ GEREKİYOR MU?
Risk değerlendirmesi dokümanının sayfaları
numaralandırılarak; gerçekleştiren kişiler tarafından her sayfası paraflanıp,
son sayfası imzalanır ve işyerinde saklanır. Risk değerlendirmesi dokümanı
elektronik ve benzeri ortamlarda hazırlanıp arşivlenebilir. Risk değerlendirme
belgesinin istenmediği sürece herhangi bir kamu kuruluşuna verilmesine gerek
bulunmuyor. İş müfettişleri tarafından yapılacak denetimlerde müfettişlere
gösterilmesi ve gerekirse bir örneğinin verilmesi gerekiyor.
K- RİSK DEĞERLENDİRMESİ YAPILMAZSA
UYGULANACAK CEZA
Risk değerlendirmesi
yapmamanın cezası oldukça yüksek. Risk değerlendirmesi yapmayan veya
yaptırmayanlara 2013 yılında 3.234 TL ceza uygulanacak. Bu ceza aykırılığın
devam ettiği her ay için 4.851 TL olarak uygulanacak.
Örnek: 2013 yılı Ocak
ayında yapılması gereken risk değerlendirmesi 2013 yılı boyunca yapılmaz ise
işverene/işyerine 56.595 TL ceza uygulanacak.
L- CEZAYI KİM UYGULAYACAK?
Risk değerlendirmesi yapmayan işverenlere
cezayı işyerinin bağlı bulunduğu çalışma ve iş kurumu il müdürlüğü uygulayacak.
İl müdürlüğü genellikle konuya ilişkin iş müfettişi raporuna göre ceza
uygulayacak. Cezalara ilişkin usul ve esaslar hakkında 5326 sayılı Kabahatler
Kanunu uygulanacak.
IV- SONUÇ
Risk değerlendirmesi kanunda istisna
olarak belirtilen işyerleri dışında kalan işçi veya memur çalışanı bulunan ya
da çırak/stajyeri olan bütün işyerlerini01.01.2013 tarihinden itibaren kapsamaktadır. Risk
değerlendirmesi, bir risk değerlendirme ekibi tarafından yapılacaktır. Asıl
işveren alt işvereni risk değerlendirmesi konusunda denetleyecek, alt işverende
risk değerlendirme belgesinin bir örneğini asıl işverene verecektir. Toplu
çalışma alanlarında koordinasyon buraların yönetimi tarafından sağlanacaktır.
Yönetici gerekirse risk değerlendirme kurallarına uymayan işverenleri Çalışma
ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına şikayet edebilecektir.
Risk değerlendirmesi yapmayan veya yaptırmayanlara
2013 yılında 3.234 TL ceza uygulanacak. Bu ceza aykırılığın devam ettiği her ay
için 4.851 TL olarak uygulanacak. Cezaları çalışma ve iş kurumu il müdürlüğü
5326 sayılı Kabahatler Kanunu’nu hükümlerine göre uygulayacak.
* İş Başmüfettişi,
Kamu Yönetimi Uzmanı
(1) 30.06.2012 tarih ve 28339
sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
(2) 29.12.2012 tarih ve 28512
sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
(3)
Arif TEMİR, “İşyerleri Risk Değerlendirmesi Yapmak Zorunda”, Güneş 10.12.2012
(4)
Arif TEMİR, “İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’na Göre Bütün İşyerleri
Risk Değerlendirmesi Yapacak”, Yaklaşım, Ocak 2013
(5)
Arf TEMİR, “Konuta İş Güvenliği Uzmanı”, Güneş, 14.01.2013